Vương Cô Đệ Nhất, tên thật là Trần Thị Trinh, còn được biết đến với hiệu là Quyên Thanh Công Chúa. Bà là con gái đầu của Đức Thánh Trần Hưng Đạo Đại Vương và Nguyên Từ Quốc Mẫu – những nhân vật có vai trò quan trọng trong lịch sử dân tộc Việt Nam. Sinh ra trong gia đình dòng dõi đế vương và võ tướng anh hùng, Vương Cô Đệ Nhất được thừa hưởng những phẩm chất cao quý từ cha mẹ.
Thân phụ của bà – Trần Hưng Đạo – là bậc lương đống rường cột của quốc gia, người đã ba lần chỉ huy quân dân Đại Việt đánh bại quân Nguyên Mông xâm lược. Thân mẫu của bà – Nguyên Từ Quốc Mẫu – là người phụ nữ đảm đang, đoan hiền, đã tạo nên hậu cứ vững chắc và đóng góp không nhỏ trong các trận chiến chống ngoại xâm.
Lớn lên trong môi trường gia đình như vậy, Vương Cô Đệ Nhất sớm tiếp nhận và thừa hưởng những giá trị truyền thống cao đẹp. Bà trở thành người con gái đức hạnh, bao dung nhân hậu, tài năng xuất chúng hiếm có. Bà không chỉ giỏi về nữ công gia chánh mà còn am hiểu binh thư võ nghệ, dám vượt lên khuôn phép ràng buộc gò bó của người phụ nữ thời phong kiến.
Năm Giáp Tuất (1274), Trần Thị Trinh được gả cho vua Trần Nhân Tông, trở thành Bảo Thánh Hoàng Hậu và được vua vô cùng sủng ái. Sau khi hạ sinh Thái tử Trần Thuyên (sau này là vua Trần Anh Tông) và khi vua Anh Tông lên ngôi, bà được phong làm Đệ Nhất Khâm Từ Hoàng Hậu Quyên Thanh – một tước hiệu cao quý thể hiện sự tôn kính của triều đình đối với bà.
Tương truyền, Vương Cô Đệ Nhất vốn là tiên nữ giáng sinh hạ phàm, đầu thai vào nhà họ Trần để làm rạng danh cho dòng tộc và vương triều. Chính vì thế, trong hệ thống Công đồng Trần Triều, bà được tôn là Vương Cô Đệ Nhất – vị trí cao quý nhất trong hàng Vương Cô.
Cuộc đời và những dấu ấn lịch sử của Vương Cô Đệ Nhất
Cuộc đời của Vương Cô Đệ Nhất gắn liền với những biến cố lịch sử quan trọng của triều Trần. Là Hoàng hậu của vua Trần Nhân Tông, bà không chỉ là người phụ nữ đảm đang việc hậu cung mà còn là người phụ nữ mưu trí, dũng cảm, góp phần quan trọng trong công cuộc bảo vệ đất nước.
Vai trò trong cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông
Thời vua Trần Thánh Tông và Trần Nhân Tông chỉ huy cuộc kháng chiến chống giặc Nguyên-Mông xâm lược, Bảo Thánh Hoàng hậu đóng vai trò vô cùng quan trọng. Bà không chỉ đảm nhận việc ổn định nội tình nơi cung thất mà theo một số tài liệu lịch sử, bà còn trực tiếp tham gia chiến đấu, “thanh gươm yên ngựa” xông pha trận mạc giết giặc khiến chúng kinh hồn.
Tương truyền trong một số trận đánh quân Nguyên-Mông, Bảo Thánh Hoàng hậu còn sát cánh cùng phụ vương Trần Hưng Đạo, vì thế ở nhiều đền miếu thờ vị danh tướng kiệt xuất đều đặt tượng bà ở cạnh. Tại đền thờ Đức Thánh Trần ở Nha Trang, bức tượng của bà được tạc với dáng vẻ uy nghi, mình mặc chiến bào màu trắng, tay trái cầm cờ lệnh – biểu tượng cho tinh thần chiến đấu kiên cường của người phụ nữ Việt Nam.
Những câu chuyện về lòng dũng cảm phi thường
Sự quả cảm của Bảo Thánh Hoàng hậu còn được sử sách ghi lại qua hai câu chuyện bà quên mình bảo vệ vua. Theo Đại Việt sử ký toàn thư, vua Trần Nhân Tông có thú vui xem quân lính đấu với hổ nên đã cho làm chuồng đấu hổ ở Vọng Lâu. Trong một lần xem đấu hổ, con hổ bất ngờ thoát ra khỏi chuồng và lao về phía vua. Trong khi mọi người hoảng sợ bỏ chạy, Bảo Thánh Hoàng hậu đã tiến lên phía trước, xả thân che cho nhà vua, đối diện với hổ dữ. Kỳ lạ thay, con hổ chỉ lúc lắc đầu, nhìn Hoàng hậu một lúc rồi quay đi, nhảy xuống chuồng thú.
Sách Đại Việt sử ký toàn thư viết: “Thượng hoàng (tức Trần Nhân Tông) thường làm chuồng hổ ở thềm Vọng Lâu rồi sai quân sĩ đánh nhau với hổ. Có lần Thượng hoàng ngồi xem, Thái hậu (tức Bảo Thánh) và phi tần đều theo hầu. Vì thềm lầu thấp, chuồng và thềm cũng thấp, con hổ bỗng nhảy ra khỏi chuồng leo lên lầu, mọi người đều sợ chạy tan cả, duy chỉ còn có Thái hậu và bốn, năm người thị nữ vẫn ở đấy. Thái hậu nghĩ bụng không khỏi bị hại, mới lấy chiếu che cho Thượng hoàng và cả mình. Con hổ lên lầu kêu gầm rồi vội vàng nhảy xuống, không vồ hại ai cả“.
Trong một lần khác, khi vua Trần Nhân Tông đang ngự tại điện Thiên An, xem đấu voi ở Long Trì, con voi bỗng nhiên sổng thoát định xông lên điện tới nơi vua ngồi. Trong khi tả hữu sợ hãi chạy tán loạn, chỉ có Bảo Thánh Hoàng hậu không dao động, bình tĩnh đối phó với thú dữ, bảo vệ nhà vua.
Sử thần Ngô Sĩ Liên khi nhắc đến Bảo Thánh đã ca ngợi: “Voi và hổ là bậc hung dữ, ai cũng phải sợ, thế mà lúc voi, hổ hung tợn làm ngang, Hoàng hậu vẫn thản nhiên không sợ. Hoàng hậu thực sự là một anh hùng trong đám nữ lưu vậy” (Đại Việt sử ký tiền biên).
Những người con tài đức
Vương Cô Đệ Nhất hạ sinh được nhiều người con lỗi lạc, trong đó nổi bật nhất là:
- Thái tử Trần Thuyên (sau này là vua Trần Anh Tông) – vị vua thứ tư của nhà Trần, nối nghiệp cha tiếp tục xây dựng đất nước thái bình thịnh trị.
- Hoàng tử Trần Quốc Chẩn – một vị tướng tài ba, đã có nhiều công lao trong việc bảo vệ và xây dựng đất nước.
- Công chúa Huyền Trân – người con gái nổi tiếng với cuộc hôn nhân ngoại giao với vua Chế Mân của Champa, mở mang bờ cõi phương Nam.
- Công chúa Thiên Trân – cũng là một người con gái tài đức của Vương Cô Đệ Nhất.
Những người con của bà đều kế thừa phẩm chất cao quý của cha mẹ, góp phần làm rạng danh dòng họ Trần và đất nước Đại Việt.
Những ngày cuối đời
Tháng Chín năm Quý Tỵ (1293), Bảo Thánh Thái hậu lâm bệnh nặng. Từ vua quan đến dân chúng đều lo lắng, cầu khấn mong bà sớm qua khỏi. Tuy nhiên, biết bệnh tình ngày càng trầm trọng, Thái hậu đã ủy thác cho em gái là Tuyên Từ thay mình chăm sóc Trần Anh Tông và còn dặn dò các đại thần nên tận trung báo quốc, vì nước vì dân.
Đến ngày 13 tháng Chín năm đó, bà mất tại cung Lỗ Giang, phủ Long Hưng (nay thuộc Thái Bình), để lại bao tiếc thương cho triều đình và nhân dân. Được tin vợ qua đời, vua Trần Nhân Tông lúc này đang tu ở Yên Tử với danh hiệu Trúc Lâm đại sĩ đã cùng vua Trần Anh Tông và quần thần tổ chức tang lễ, đưa thi hài bà về táng ở bên lăng các tiên đế.
Đến năm Canh Tuất (1310), linh cữu của bà được hợp táng cùng linh cữu vua Trần Nhân Tông tại lăng Quy Đức, thể hiện tình nghĩa vợ chồng son sắt dù đã khuất núi.
Tín ngưỡng thờ phụng Vương Cô Đệ Nhất
Với những đóng góp to lớn cho đất nước và dân tộc, Vương Cô Đệ Nhất được nhân dân tôn kính và thờ phụng qua nhiều thế kỷ. Tín ngưỡng thờ Vương Cô Đệ Nhất đã trở thành một phần quan trọng trong đời sống tâm linh của người Việt Nam.
Đền thờ Vương Cô Đệ Nhất
Vương Cô Đệ Nhất được thờ cùng với Đức Thánh Trần trong các đền phủ thờ Ngài. Tại đền Kiếp Bạc (Chí Linh, Hải Dương) và Đền Bảo Lộc (Nam Định), Vương Cô Đệ Nhất ngồi cận bên tả (bên trái) Đức Vương Phi, thể hiện vị trí quan trọng của bà trong hệ thống thờ tự.
Ngoài ra, đền Trần Thương (Lý Nhân, Hà Nam) và đền thờ Đức Thánh Trần (Nha Trang) đều có ban thờ Nhị vị Vương Cô (hay Cô Đôi Nhà Trần) được nhân dân thờ cúng nghiêm cẩn. Tại đền Đức Thánh Trần ở Nha Trang còn có bức bửu cáo viết những dòng ca ngợi bà:
“Đông A chi ngọc diệp lưu căn, giang sơn chung tú
Nam Việt chi kim âu vĩnh diện, thảo mộc quyết linh
Hương trú xuân viên, thụ kiếm nhi cao tiên chỉ điểm”
Những câu thơ này ca ngợi bà là ngọc diệp (lá ngọc) của dòng họ Đông A (tức họ Trần), là kim âu (chim vàng) của đất Nam Việt, có công lao to lớn trong việc gìn giữ và phát triển đất nước.
Hầu giá Vương Cô Đệ Nhất
Trong công đồng Trần Triều, Vương Cô Đệ Nhất thường ít khi ngự đồng. Theo tín ngưỡng dân gian, ngài thường chỉ loan giá ngự đồng những ai xát căn cô thì mới tung khăn hầu giá.
Khi ngự đồng, cô mặc áo màu vàng thêu phượng, cũng có khi mặc áo gấm đỏ thêu rồng (màu đặc trưng của hàng Đệ Nhất), đầu đội xếp có thắt nét dài hoặc voan đỏ. Sau khi làm lễ tấu hương, cô múa cờ ra trận, làm phép chứng sớ, ra uy trừ tà – thể hiện quyền năng siêu nhiên và sự linh thiêng của ngài.
Những nghi thức hầu giá Vương Cô Đệ Nhất thường được thực hiện trang nghiêm, cẩn trọng, thể hiện lòng tôn kính của con nhang đệ tử đối với vị Vương Cô linh thiêng.
Khánh tiệc Vương Cô Đệ Nhất
Ngày tiệc của Vương Cô Đệ Nhất là ngày 3 tháng 7 âm lịch hàng năm. Vào ngày này, các ngôi đền thờ Cô đều làm lễ thỉnh long trọng. Trong các buổi lễ, người ta thường hát những câu ca ngợi Vương Cô:
“Hoa hải đường thần thông Cô Nhất
Tức Mạc Thư là đất trâm anh”.
Hoặc:
“Đức Thái hậu ban cho mỹ tự
Đệ Nhất Vương Cô đại nữ Quyên Thanh
Kim chi ngọc diệp rành rành
Cung phi nhất phẩm đương triều ai hơn”.
Những lễ tiệc này đều thu hút đông đảo con nhang, đệ tử đổ về chiêm bái nơi cửa đền để dâng lên những vật phẩm thành kính nhất, thể hiện lòng tưởng nhớ công ơn của vị Vương Bà đôn hậu, tâm đức.
Qua việc tìm hiểu về Vương Cô Đệ Nhất, chúng ta không chỉ hiểu thêm về một nhân vật lịch sử quan trọng mà còn cảm nhận được vẻ đẹp của văn hóa tâm linh Việt Nam – một nét đẹp độc đáo, đặc sắc trong bức tranh văn hóa đa dạng của dân tộc.
Thảo luận về chủ đề