Đền Cửa Ông là một trong những công trình kiến trúc tâm linh nổi tiếng tại miền Bắc Việt Nam, tọa lạc tại phường Cửa Ông, thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. Ngôi đền không chỉ là nơi thờ phụng Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng mà còn là di tích lịch sử gắn liền với triều đại nhà Trần.
Tổng quan về Đền Cửa Ông
Đền Cửa Ông là ngôi đền duy nhất ở Việt Nam thờ đầy đủ tượng gia thất của Trần Quốc Tuấn và các tướng lĩnh nổi tiếng thời nhà Trần. Tại đây, du khách có thể chiêm ngưỡng các tượng của Trần Quốc Tuấn, Thánh Mẫu (vợ ông), hai công chúa (con gái ông), Trần Quốc Tảng, vua Trần Anh Tông cùng các tướng lĩnh tài ba như Trần Khánh Dư, Yết Kiêu, Dã Tượng, Phạm Ngũ Lão, Lê Phu Trần, Đỗ Khắc Trung.
Đặc biệt, ngôi đền này còn phối thờ vua Trần Anh Tông vì mối quan hệ thân tộc – Trần Quốc Tảng chính là bố vợ của nhà vua. Chính vua Trần Anh Tông đã phong cho Trần Quốc Tảng tước hiệu Hưng Nhượng Đại Vương.
Cùng với Đền Cặp Tiên thờ Cô Bé Cửa Suốt (con gái của Trần Quốc Tảng), Đền Cửa Ông tạo thành một quần thể tâm linh quan trọng thờ nhà Trần tại vùng đất Quảng Ninh. Cô Bé Cửa Suốt được biết đến với công lao giúp cha bảo vệ biên cương, gìn giữ vùng biển của tổ quốc.
Lịch sử và truyền thuyết về Đức Ông Trần Quốc Tảng
Trần Quốc Tảng là con trai thứ ba của Trần Hưng Đạo – vị anh hùng dân tộc đã ba lần đánh bại quân Nguyên Mông. Mặc dù sở hữu tài năng chiến đấu xuất chúng, Trần Quốc Tảng lại có cá tính riêng biệt, từng khiến cha mình không hài lòng.
Theo truyền thuyết, An Sinh Vương Trần Liễu trước khi mất đã trăng trối với Trần Quốc Tuấn phải lấy được thiên hạ. Khi Trần Quốc Tuấn đem việc này hỏi ý kiến gia tướng và các con, mọi người đều can ngăn, riêng Trần Quốc Tảng lại nói: “Tống Thái Tổ là một ông lão làm ruộng mà thừa cơ dấy vận có được thiên hạ”. Điều này khiến Trần Quốc Tuấn nổi giận, rút gươm định chém, may nhờ Quốc Nghiễn can ngăn mới thôi. Nhiều tài liệu cho rằng vì sự việc này mà Trần Quốc Tảng bị “đày” ra trấn ải vùng Cửa Suốt.
Tuy nhiên, một số nhà nghiên cứu lại cho rằng Cửa Suốt là khu vực trọng yếu và xa xôi, việc cử Trần Quốc Tảng đến đây chứng tỏ ông được tin tưởng và đánh giá cao về tài năng. Thực tế, trong sự nghiệp của mình, ông đã được phong làm Tiết độ sứ – một chức quan võ rất cao; con gái trưởng của ông được lập làm phi cho thái tử, sau trở thành hoàng hậu của vua Trần Anh Tông. Sau khi mất, ông được truy tặng làm Thái úy (vương triều Trần chỉ có 5 người được phong chức này) và từng được phong Đại tướng – tước vị cao nhất dành cho tôn thất nhà Trần.
Dân gian còn lưu truyền câu chuyện về sự hóa của Ông: Một ngày tại biển Cửa Suốt, trời nổi cơn mưa to gió lớn, sấm sét vang trời. Ông đang đi tuần trên biển thì thấy một phiến đá lớn nổi lên, liền ngồi lên trên. Dù sóng cuộn dâng cao, phiến đá vẫn nổi trên mặt nước, chở che ông đi. Khi mưa gió lặng, dân chúng không thấy ông đâu nữa, chỉ còn chiếc mũ trên phiến đá, nên đã rước về thờ và lập miếu. Sự kiện này diễn ra vào ngày 16 tháng 8 năm 1311, được xem là ngày hóa của ông.
Lịch sử hình thành và phát triển của Đền Cửa Ông
Vị trí Đền Cửa Ông ngày nay, trước đây là Miếu Hoàng thờ Hoàng Cần – người địa phương có nhiều công đánh giặc cướp, được các triều vua phong “Khâm sai Đông Đạo Tiết chế”. Sau khi Trần Quốc Tảng qua đời, vua Trần Anh Tông đã cấp tiền cho dân chúng lập đền thờ Ông tại nơi này.
Như vậy, Đền Cửa Ông có lịch sử từ thời vua Trần Anh Tông, khoảng đầu thế kỷ 14. Đến đầu thế kỷ 19, ngôi đền đã được trung tu mở rộng với ba khu chính: Đền Hạ, Đền Trung và Đền Thượng. Trong thời kỳ chiến tranh, Đền Hạ và Đền Trung đã bị bom Mỹ phá hủy. Đền Hạ đã được phục dựng từ lâu, còn Đền Trung mới được tái thiết gần đây, góp phần hoàn thiện quần thể di tích này.
Không gian kiến trúc và giá trị tâm linh của Đền Cửa Ông
Cụm di tích Đền Cửa Ông hiện nay bao gồm ba khu chính: Khu Chùa Hạ (đền thờ Trung Thiên Long Nữ), Khu Đền Cửa Ông (gồm Đền Trung, Đền Thượng, Chùa Thượng và lăng mộ Trần Quốc Tảng), và Khu Quảng trường Trần Quốc Tảng. Trước đây, khu Chùa Hạ và khu Đền Cửa Ông được tách riêng biệt, nhưng hiện nay đã được thống nhất thành một quần thể di tích hoàn chỉnh.
Đền Cửa Ông đã được quy hoạch lại, tạo nên không gian rộng rãi, thoáng đãng hơn. Con đường cũ phía sau lưng đền đã được bịt lại, thay vào đó là một con đường nhựa rộng rãi vòng qua Quảng trường Trần Quốc Tảng đến trước mặt ngôi đền. Các hàng quán vàng mã trước đây trong sân đền cũng đã được dẹp bỏ, giúp khu đền trở nên thoáng đạt, tĩnh mịch và linh thiêng hơn.
Khu Đền Thượng tọa lạc trên một ngọn đồi cao khoảng 100 mét, từ đây có thể nhìn xuống vịnh Bái Tử Long. Hai bên có hai ngọn đồi nhỏ hộ vệ, phù hợp với quy tắc phong thủy “Tả Thanh Long, Hữu Bạch Hổ”. Phía sau đền là dãy núi xanh chạy dài qua Cẩm Phả, Mông Dương, tạo thành thế “Hậu Huyền Vũ” vững chãi.
Phía trước Đền Thượng là một quảng trường rộng lớn với tam quan sừng sững cùng khu Đền Hạ. Bên phải khu Đền Thượng là Quảng trường Trần Quốc Tảng, nơi đặt tượng của Hưng Nhượng Đại Vương uy nghi giữa trời xanh, như nhắc nhở hậu thế về công lao của vị anh hùng đã góp phần bảo vệ biên cương Tổ quốc.
Thảo luận về chủ đề