Tìm hiểu về Cậu Bé Cửa Đông & Đền Thờ Cậu ở Quan Lạn

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Cậu Bé Cửa Đông, nguồn gốc, đền thờ và những nghi lễ liên quan đến vị thánh này.

Cậu Bé Cửa Đông là ai?

Cậu Bé Cửa Đông là thuật ngữ mới xuất hiện trong tín ngưỡng thờ Đức Thánh Trần vào cuối thế kỷ 20. Vì sự xuất hiện muộn màng này, thông tin về vị thánh còn khá mơ hồ và chưa có sự thống nhất. Trong tín ngưỡng dân gian, Cậu được mô tả qua câu thơ:

“Cậu Hoàng văn võ mười phần

Điều quân khiển tướng tài thần ra oai

Lĩnh ban quốc ấn quyền cai

An dân trấn giữ ra ngoài Cửa Đông”

Hiện nay, có nhiều giả thuyết chính về thân phận của Cậu Bé Cửa Đông, mỗi giả thuyết đều có những căn cứ và lập luận riêng. Tuy nhiên, giả thuyết cho rằng Cậu chính là Hoài Văn Hầu Trần Quốc Toản được nhiều người tin tưởng nhất.

Giả thuyết về Cậu Bé Cửa Đông là cháu của Hưng Đạo Đại Vương

Một số tài liệu cho rằng Cậu Bé Cửa Đông là cháu trai của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn, có vị trí ngang bằng với Cô Bé Cửa Suốt trong hệ thống thờ cúng. Theo hướng này, có ý kiến cho rằng Cậu chính là Văn Huệ Vương Trần Quang Triều – con trai duy nhất của Đức Ông Đệ Tam Trần Quốc Tảng.

Tuy nhiên, khi đối chiếu tiểu sử của Trần Quang Triều với những mô tả về Cậu Bé Cửa Đông, các nhà nghiên cứu đã chỉ ra những điểm không phù hợp:

1. Trần Quang Triều không tham gia cuộc chiến chống quân Nguyên Mông của nhà Trần. Thực tế, ông sinh năm 1287, sau khi cuộc kháng chiến thứ 3 đã kết thúc.
2. Dòng thời gian của Trần Quang Triều không liên quan đến Cửa Đông hay bất kỳ địa danh nào gần đó. Sau khi làm quan tại triều, ông lui về chùa Quỳnh Lâm, hang Bích Động tại Đông Triều.
3. Trong tín ngưỡng dân gian, danh xưng “cậu bé” thường dành cho những vị thánh mất ở độ tuổi thanh niên, trong khi Trần Quang Triều mất ở tuổi 38 – độ tuổi trung niên.

Từ những lý do trên, giả thuyết này không được nhiều người ủng hộ.

Giả thuyết về Cậu Bé Cửa Đông là Hoài Văn Hầu Trần Quốc Toản

Giả thuyết được nhiều người tin tưởng nhất là Cậu Bé Cửa Đông chính là Hoài Văn Hầu Trần Quốc Toản – vị tướng trẻ tuổi nổi tiếng với tích “bóp nát quả cam” và tinh thần yêu nước nhiệt thành. Có nhiều căn cứ ủng hộ giả thuyết này:

1. Trần Quốc Toản là danh tướng thuộc dòng dõi nhà Trần, là con của Vũ Uy Vương Trần Nhật Duy và Vương Phi Trần Ý Ninh, cháu nội của vua Trần Thái Tông.
2. Ông là biểu tượng của tuổi trẻ chí lớn, dẫn binh tham gia chống Nguyên Mông khi tuổi đời chưa đầy 18, phù hợp với hình tượng “Cậu Bé” trong tín ngưỡng dân gian.
3. Trận đánh cuối cùng và cũng là nơi Trần Quốc Toản hy sinh là trận Vân Đồn – chỉ cách Cửa Ông vài cây số, gần với khu vực Cửa Đông.
4. Khi dẫn binh đánh giặc, Trần Quốc Toản mang theo lá cờ thêu sáu chữ vàng “Phá cường địch, báo hoàng ân”, tương ứng với mô tả trong bản văn về Cậu Bé Cửa Đông: “Tiên phong phất ngọn hồng kì, Bảo dân hộ quốc quản gì công lao”.
5. Sau khi hy sinh, Trần Quốc Toản được vua phong tước Vương, phù hợp với việc Cậu Bé Cửa Đông được phong làm Hiển Thánh Vương Tôn Chủ Bộ Tướng.
6. Cả Cậu Bé Cửa Đông và Trần Quốc Toản đều không được thờ chính thức trong hệ thống đền thờ Đức Thánh Trần.

Từ những điểm tương đồng trên, nhiều nhà nghiên cứu và người dân tin rằng Cậu Bé Cửa Đông chính là Hoài Văn Hầu Trần Quốc Toản – vị tướng trẻ tuổi đã hy sinh anh dũng trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông. Xem thêm: Hoài Văn hầu Trần Quốc Toản là ai? 

Đền thờ Cậu Bé Cửa Đông

Đền thờ Cậu Bé Cửa Đông nằm ở phía tây nam của đảo Quan Lạn, thuộc địa phận thôn Yến Hải, xã Đảo, Quan Lạn, Vân Đồn, Quảng Ninh. Đền cách trung tâm thị trấn khoảng 7,5km, nằm trên cùng đường đi Eo Gió Gót Beo, trong khuôn viên đền Mẫu.

Để đến được đền, du khách có thể xuất phát từ Cảng Cái Rồng, Huyện Vân Đồn, sau khoảng 1 tiếng rưỡi đi tàu cao tốc trên Vịnh Bái Tử Long sẽ đến nơi.

Lịch sử và truyền thuyết về đền thờ

Theo truyền thuyết, sau trận chiến năm 1288 chống quân Nguyên xâm lược, phó tướng của Nhân Huệ Vương – Trần Khánh Dư đã hy sinh, xác ngài trôi dạt về vùng bờ biển phía Tây Nam đảo. Cảm kích trước công lao to lớn của vị phó tướng, nhân dân trên đảo đã chôn cất và lập miếu thờ tại đây.

Ngôi miếu còn có nhiều tên gọi khác như: Miếu Ông Hoàng, Đền Trấn Hải, Miếu ông Phỗng. Đây là nơi thờ phụng vị thánh được người dân tin là đấng tối cao có thể che chở, bảo vệ ngư dân trong những chuyến ra khơi.

Ý nghĩa tâm linh của đền thờ

Đối với người dân địa phương, đặc biệt là ngư dân, Đền Cậu Bé Cửa Đông có ý nghĩa tâm linh vô cùng quan trọng. Trước mỗi chuyến ra khơi, họ thường đến đây thắp hương cầu cho chuyến đi biển thuận buồm xuôi gió, tôm cá đầy thuyền.

Cùng với Cô Bé Cửa Suốt, hai vị thánh được tin là đã thống lĩnh thủy quân trấn ải vùng biển Cửa Đông và Cửa Suốt, góp công lớn trong chiến thắng quân Nguyên Mông lần thứ III. Vì vậy, đền thờ không chỉ là nơi thờ phụng mà còn là biểu tượng của tinh thần yêu nước và bảo vệ chủ quyền biển đảo của dân tộc Việt Nam.

Lễ hội tại đền thờ

Hàng năm, vào ngày 18 tháng 6 âm lịch, nhân dân trên đảo và khắp vùng lân cận tề tựu về đền để tổ chức lễ hội rất linh đình. Đây là dịp để người dân bày tỏ lòng thành kính đối với vị thánh, đồng thời cầu mong một năm mới an lành, mưa thuận gió hòa, ngư nghiệp phát đạt.

Lễ hội thường bao gồm nhiều nghi thức như: lễ rước, lễ tế, hát văn và các hoạt động văn hóa dân gian khác. Đây không chỉ là hoạt động tâm linh mà còn là dịp để gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng.

Văn khấn và nghi lễ thờ cúng Cậu Bé Cửa Đông

Việc thờ cúng Cậu Bé Cửa Đông tuân theo những nghi thức riêng, thể hiện lòng thành kính của người dân đối với vị thánh. Dưới đây là một số thông tin về văn khấn và nghi lễ liên quan.

Văn khấn Cậu Bé Cửa Đông

Khi thực hiện nghi lễ thờ cúng Cậu Bé Cửa Đông, người dân thường sử dụng bài văn khấn sau:

“Con nam mô A di đà Phật (3 lần)

Hương tử chúng con kính lạy Đức Trần Triều Hiển Thánh Nhân Vũ Hưng Đạo Đại Vương, Đại nguyên soái, Tổng quốc chính, Thái sư Thượng phu Thượng quốc công, Tiết chế Lịch triều, Tấn tặng, Khai quốc Anh chinh, Hồng đồ Tá trị. Hiệu linh trác vĩ, minh đức trí nhân, phong huân hiền liệt, chí trung đại nghĩa, dực bảo trung hưng, thượng đẳng Tôn Thần, Ngọc Bệ hạ.

Chúng con kính lạy Nguyên từ Quốc mẫu, Thiên thành Thái trưởng công,

Tứ vị Thánh tử Đại Vương, Nhị vị Vương Cô Hoàng Thánh

Đức ông Phạm Diện Súy Tôn thần, Cô bé Cửa Suốt

Con xin cung thỉnh Cậu Bé Cửa Đông, tả Quan Nam Tào, hữu

Quan Bắc Đẩu, Lục bộ Thượng từ, chư vị bách quan.

Chắp tay lễ bái phù hộ độ trì cho hương tử con là:….

Ngụ tại:….

Cùng toàn thể gia quyến luôn được khỏe mạnh, đầu năm chí giữa, nửa năm chí cuối, được tại qua nạn khỏi, điều lành mang đến điều dữ mang đi, cầu tài được tài, cầu lộc được lộc, cầu bình an được bình an.

Con nam mô A di đà phật (3 lần)”

Hầu giá Cậu Bé Cửa Đông

Trong nghi lễ hầu đồng, Cậu Bé Cửa Đông khi về đồng thường mặc y phục màu vàng hoặc màu trắng, vấn khăn ngang trên đầu. Cậu thường mang theo cờ và kiếm để múa cờ, múa kiếm, tái hiện lại hình ảnh vị tướng trẻ tuổi dũng mãnh đánh giặc bảo vệ quê hương.

Nghi lễ hầu giá Cậu Bé Cửa Đông là một phần quan trọng trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, thể hiện lòng tôn kính đối với vị thánh và niềm tin vào sự phù hộ, che chở của các đấng thần linh.

Bản văn Cậu Bé Cửa Đông

Bản văn Cậu Bé Cửa Đông là bài văn tế dài, mô tả chi tiết về công trạng, phẩm chất và hình ảnh của vị thánh. Bài văn bắt đầu bằng việc thỉnh mời Cậu ngự về, sau đó ca ngợi tài năng, đức độ và chiến công của Cậu trong việc bảo vệ đất nước, đánh đuổi giặc ngoại xâm.

“Khấu đầu vọng bái tiên cung

Thỉnh mời Cậu Bé Cửa Đông ngự về

Thuyền ai thấp thoáng giang khê

Thuyền Cậu Cửa Suốt chèo về Hạ Long

Triều đình ban chỉ sắc phong

Gia ban chủ tướng vương tôn nhà Trần

Cậu Hoàng văn võ mười phần

Điều quân khiển tướng tài thần ra oai

Lĩnh ban quốc ấn quyền cai

An dân trấn giữ ra ngoài Cửa Đông

Phất cờ hạ lệnh tiến công

Phạm Nhan mất vía Nguyên Mông chạy dài

Thánh tôn xuất chúng đại tài

Văn thao võ lược đáng trai anh hùng

Danh thơm tám cõi lẫy lừng

Ngũ châu tứ hải khắp vùng ai đang

Tay mang kiếm bạc đường hoàng

Áo vàng, đai trắng ngực mang thẻ bài

Trên đời có một không hai

Thông minh chính trực nào ai dám bì

Tiên phong phất ngọn hồng kì

Bảo dân hộ quốc quản gì công lao

Để cho tỏ mặt anh hào

Thánh cậu tài giỏi trí cao hơn người

Tỏ tường chính trực vàng mười

Gian nan thử trí dẹp loài hại dân

Đánh cho tan tác gian quân

Tàu chìm bè đắm xa gần đều thua

Dẹp an về tấu Đức Vua

Mông Nguyên đã tháo đã thua tan tành

Xa gần nức tiếng thơm danh

Thánh Cậu Cửa Suốt anh linh muôn đời

Giữ cho trọn kiếp Vua tôi

Xin được lấy thưởng quy hồi nơi xưa

Kiệu vàng đón rước tiễn đưa

Qua miền Kiếp Bạc vào chùa Côn Sơn

Lễ Phật, Phật độ bình an

Lễ Thánh, Thánh độ an khang hiền hòa

Thánh Ông giá ngự trên tòa

Đòi Cậu Cửa Suốt kíp qua nghe truyền

Cậu liền giục ngựa băng miền

Thoát thôi Cậu đã về miền Quảng Ninh

Hòn Gai sơn thủy hữu tình

Lệnh cậu trấn giữ an bình yên vui

Tiểu con điểm trống ba hồi

Xin Cậu giá ngự xuống nơi bản đền

Ban công, ban lộc, ban quyền

Trừ tà diệt quỷ khắp miền nước Nam

Độ cho ngoài Bắc trong Nam

Nhớ ngày khánh hội về hàng quỳ tâu

Chúng con thành kính cúi đầu

Dâng văn thỉnh Cậu cậu thời giáng lai

Cậu về giá ngự điện đài

Khuông phù Nam Việt đời đời vinh hoa.”

Bản văn này thường được đọc trong các nghi lễ thờ cúng Cậu Bé Cửa Đông, đặc biệt là trong lễ hội hàng năm tại đền thờ. Qua bản văn, người ta có thể hiểu thêm về vị trí, vai trò và ý nghĩa của Cậu Bé Cửa Đông trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam.

Cậu Bé Cửa Đông là một nhân vật đặc biệt trong tín ngưỡng thờ Đức Thánh Trần của người Việt. Dù còn nhiều tranh luận về thân phận thật sự của vị thánh này, nhưng điều không thể phủ nhận là Cậu đã trở thành biểu tượng của lòng yêu nước, tinh thần bảo vệ quê hương và niềm tin tâm linh của người dân Việt Nam.

Đền thờ Cậu Bé Cửa Đông tại đảo Quan Lạn không chỉ là nơi thờ phụng mà còn là điểm đến tâm linh, văn hóa quan trọng, góp phần gìn giữ và phát huy các giá trị truyền thống của dân tộc. Qua việc tìm hiểu về Cậu Bé Cửa Đông, chúng ta có thể hiểu thêm về lịch sử, văn hóa và tín ngưỡng dân gian Việt Nam, đồng thời trân trọng hơn những giá trị tinh thần mà cha ông đã để lại.