Chúa Bà Tộc Mọi là ai?
Chúa Bà Tộc Mọi là một trong những vị nữ thần được tôn kính trong hệ thống thần linh Tứ Phủ của tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam. Bà là vị chúa bói nổi tiếng, anh linh của tộc người Mọi sống trên miền rừng núi thượng ngàn từ thời xa xưa. Câu ca dao lưu truyền trong dân gian đã khẳng định vị thế của bà:
“Khắp sơn lâm nức danh Chúa
Mọi Tiếng vang lừng khắp cõi Nam Bang”
Chúa Bà Tộc Mọi được biết đến với tài năng bói toán siêu phàm, có khả năng tiên đoán và giúp đỡ người dân vượt qua những khó khăn trong cuộc sống. Tuy nhiên, thông tin chi tiết về sự tích và hiển tích của bà hiện nay khá ít ỏi, phần lớn đã bị thất lạc qua thời gian.
Nguyên nhân chính dẫn đến việc thiếu hụt tài liệu về Chúa Bà Tộc Mọi có thể do những biến động lịch sử của đất nước. Trải qua thời kỳ chiến tranh kéo dài và nghìn năm Bắc thuộc, nhiều câu chuyện về bà đã dần mai một. Vì vậy, những thông tin chính xác về sự tích hay nơi thờ phụng ban đầu của bà cũng trở nên mơ hồ.
Hầu giá Chúa Bà Tộc Mọi
Trong các buổi hầu đồng, Chúa Bà Tộc Mọi ít khi được thỉnh về ngự đồng. Chỉ những thanh đồng có duyên với bà, những người “ăn lộc chúa” mới có thể thỉnh được bà giáng đồng. Điều này càng làm tăng thêm tính linh thiêng và bí ẩn xung quanh vị nữ thần này.
Khi loan giá ngự đồng, Chúa Bà Tộc Mọi thường mặc áo đen hoặc áo chàm – màu sắc đặc trưng gắn liền với vùng núi rừng thượng ngàn. Khi giáng đồng, chúa thường tấu hương và múa mồi, một nghi thức quan trọng trong các buổi hầu đồng. Đây cũng là lúc bà ban tài phát lộc cho con dân đến chiêm bái.
Đền Chúa Bà Tộc Mọi
Theo tác giả cuốn sách “Tín ngưỡng Tam Tứ Phủ và thờ Thánh ở Việt Nam” biên soạn bởi TS. Bùi Hùng Thắng năm 2016 (Link tải file PDF: tại đây), hiện có ba địa điểm chính thờ Chúa Bà Tộc Mọi:
Đền Chúa Bà Tộc Mọi ở Thái Nguyên
Đền Chúa Mọi ở Thái Nguyên được xem là đền thờ chính của Chúa Bà Tộc Mọi. Ngôi đền tọa lạc tại Xóm 8, Phú Lương, Thái Nguyên. Đây là nơi nhiều “thanh đồng ăn lộc” bà thường xuyên đến thăm viếng và cầu nguyện.
Để đến đền, du khách có thể di chuyển bằng ô tô, xe máy hoặc xe khách. Đền nằm trong một không gian yên tĩnh, mang đậm nét văn hóa tâm linh của vùng núi Thái Nguyên, là điểm đến lý tưởng cho những ai muốn tìm hiểu về Chúa Bà Tộc Mọi.
Đền Chúa Bà Tộc Mọi tại Cao Bằng
Đền Chúa Mọi tại Cao Bằng cũng là một địa điểm thờ phụng quan trọng, thu hút nhiều con hương đến cúng lễ trong những dịp đặc biệt. Đền nằm trên động Già Long, Tĩnh Túc, Cao Bằng.
Phương tiện di chuyển tốt nhất đến đền là xe ô tô hoặc xe máy. Nếu đi bằng xe khách, du khách sẽ cần bắt chuyến xe thứ hai từ bến xe Cao Bằng đến đền, với quãng đường khoảng hơn 50km.
Khi đến Tĩnh Túc, du khách có thể hỏi thăm đường đến động Già Long, nơi có đền Chúa Bà. Hiện nay, cụ Lê Văn Côi là người chăm sóc hương khói cho đền. Theo một số nguồn tin, nơi đây được cho là nguồn gốc phát sinh các dòng phái sơn trang.
Đền Khuôn Dầu thờ Chúa Bà Tộc Mọi trên Lạng Sơn
Đền Khuôn Dầu ở Lạng Sơn cũng là nơi thờ Chúa Bà Tộc Mọi. Theo truyền miệng, đền thờ chúa nằm trên con đường từ Đền Công Đồng Bắc Lệ đi vào đến cửa rừng Thất Khê, Đèo Kẻng.
Mặc dù thông tin về đền Khuôn Dầu không nhiều như hai đền kia, nhưng đây vẫn là một địa điểm quan trọng đối với những người tôn thờ Chúa Bà Tộc Mọi, đặc biệt là người dân địa phương và những người theo tín ngưỡng thờ Mẫu.
Trong hệ thống thần linh Tứ Phủ, Chúa Bà Tộc Mọi giữ một vị trí đặc biệt. Bà là biểu tượng của sự kết nối giữa con người và thế giới tâm linh, giữa vùng núi rừng hoang sơ và đời sống văn minh. Tài năng bói toán của bà được xem là phương tiện để giúp con người hiểu rõ hơn về số phận và tìm ra hướng đi đúng đắn trong cuộc sống.
Bản văn Chúa Bà Tộc Mọi
Bản văn Chúa Bà Tộc Mọi là một tác phẩm văn học dân gian quý giá, được truyền tụng trong các buổi hầu đồng và lễ hội. Bản văn không chỉ ca ngợi công đức của Chúa Bà mà còn mô tả sinh động về cuộc đời, tài năng và những đóng góp của bà đối với cộng đồng.
Dưới đây là một đoạn trích từ bản văn Chúa Bà Tộc Mọi:
“Nhang thơm tấu trước án tiền
Thỉnh mời tiên chúa bói then ngự đồng
Cảnh lâm tùng rừng xanh ngan ngát
Cửa thượng ngàn bát ngát suối khe
Non thiêng hiu quạnh bốn bề
Chúa tiên giáng thế lập nghề bói then”
Qua những câu thơ này, chúng ta có thể thấy được không gian sống của Chúa Bà – một vùng núi rừng xanh tươi, hùng vĩ với những dòng suối uốn lượn. Đây cũng là nơi bà đã “lập nghề bói then”, sử dụng tài năng của mình để giúp đỡ người dân.
Bản văn còn mô tả về trang phục của Chúa Bà khi giáng trần:
“Áo chàm đen trâm hoa tràng mạng
Đôi kiềng vàng khảm nạm ngọc lam
Lạng Sơn Chúa ngự thạch bàn
Tay cầm tính tẩu hát vang núi rừng”
Hình ảnh Chúa Bà trong trang phục áo chàm đen, đeo kiềng vàng và cầm tính tẩu (một loại nhạc cụ) thể hiện sự uy nghiêm, linh thiêng nhưng cũng gần gũi với thiên nhiên và con người.
Bản văn Chúa Bà Tộc Mọi không chỉ là một tác phẩm văn học mà còn là một tài liệu quý giá giúp chúng ta hiểu hơn về vị nữ thần này và tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt. Toàn bộ bản văn Chúa Bà Tộc Mọi:
“Nhang thơm tấu trước án tiền
Thỉnh mời tiên chúa bói then ngự đồng
Cảnh lâm tùng rừng xanh ngan ngát
Cửa thượng ngàn bát ngát suối khe
Non thiêng hiu quạnh bốn bề
Chúa tiên giáng thế lập nghề bói then
Áo chàm đen trâm hoa tràng mạng
Đôi kiềng vàng khảm nạm ngọc lam
Lạng Sơn Chúa ngự thạch bàn
Tay cầm tính tẩu hát vang núi rừng
Tu tiên khí dụng công pháp chỉ
Phép nhiệm màu tà quỷ sợ uy
Sơn tinh voi hổ phục quỳ
Man man cầm thú đều thì phục công
Miền sơn động tay đàn miệng hát
Khí âm dương khúc nhạc điệu then
Danh thơm lừng lẫy lưu truyền
Tiếng đồn vang khắp trong miền Lạng Sơn
Thổ mán mường điều thì cung phục
Nhờ ơn bà cây đức vẻ vang
Thành tâm giữ nghiệp ca đàn
Gọi hồn non nước suối ngàn thủa xưa
Linh tiên khí thần cơ ứng khẩu
Phép nhập hồn tính tẩu ai hay
Có thì có tự mảy may
Không thì cả thế gian này cũng không
Có phen dạo sơn cùng bích thủy
Ai có lòng tùy hỉ hữu duyên
Có phen dạo cảnh non tiên
Hai nàng thị nữ khăn miên theo hầu
Khăn vấn đầu cổ đeo vòng bạc
Lược trâm cài má hạc tóc mây
Hây hây vành nguyệt vơi đầy
Đáng thanh đáng lịch vẻ đầy khuôn trăng
Dáng tiên chúa ả Hằng thua sắc
Bước khoan thai nhẹ gót lên non
Dù cho nước chảy đá mòn
Thương đồng chẳng quản dù còn bao xa
Chúa về đồng muôn nhà kính phục
Nét phong tư vẻ thực tài hoa
Chúa tiên linh ứng hay là
Khúc đàn non nước cầm ca chiêu hồn
Cân đàn then âm dương thấu tỏ
Nhạc vang lừng đâu đó mọi nơi
Thành tâm khấn bái luyện mời
Đan thành nhất dạ làm tôi chúa bà
Làm tôi chúa đồng gia hưng thịnh
Để cho đời nức tiếng thơm danh
Ai ơi hữu tử hữu sinh
Một niềm tưởng vọng tâm linh hữu thành
Tiết ngày lành dâng văn bái thỉnh
Nguyện phúc lai hưng thịnh đề đa
Thỉnh tiên chúa giáng điện tòa
Khuông phù đệ tử vinh hoa thọ trường”
Chúa Bà Tộc Mọi là một nhân vật tâm linh đặc biệt trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt. Mặc dù thông tin về bà còn khá ít ỏi, việc tìm hiểu về Chúa Bà Tộc Mọi không chỉ giúp chúng ta hiểu hơn về một vị nữ thần trong hệ thống Tứ Phủ
Nếu có dịp, hãy đến thăm các đền thờ Chúa Bà Tộc Mọi ở Thái Nguyên, Cao Bằng hay Lạng Sơn để cảm nhận không khí linh thiêng và tìm hiểu thêm về vị nữ thần bói anh linh này. Đó không chỉ là một hành trình tâm linh mà còn là cơ hội để khám phá vẻ đẹp của núi rừng Việt Nam – nơi Chúa Bà đã từng sống và để lại dấu ấn của mình.
Thảo luận về chủ đề