Khi đến với Lào Cai, sau khi hành lễ tại đền Bảo Hà để tưởng nhớ công đức của Quan Hoàng Bảy, nhiều du khách thập phương thường tìm đến một địa điểm linh thiêng khác, đó chính là đền Cô Bé Tân An. Ngôi đền này nằm bên kia dòng sông, đối diện với đền Quan Hoàng Bảy, tạo nên một quần thể di tích tâm linh đặc biệt.
Vậy, Cô Bé Tân An là ai? Thần tích Cô Bé Tân An như thế nào? Và ngôi đền thờ Cô Bé Tân An mang ý nghĩa gì trong đời sống tâm linh của người dân nơi đây? Hãy cùng chúng tôi khám phá những điều bí ẩn và linh thiêng về vị Thánh Cô này.
Cô Bé Tân An Là Ai?
Cô Bé Tân An được dân gian truyền tụng là hóa thân của Cô Bé Thượng Ngàn trên mảnh đất Bảo Hà. Theo truyền thuyết, Cô Bé Tân An có tên húy là Hoàng Bà Xa, là ái nữ của Quan Hoàng Bảy. Nàng đã cùng cha mình kề vai sát cánh trong cuộc chiến chống giặc ngoại xâm, bảo vệ bờ cõi, mang lại bình yên cho nhân dân. Chính vì vậy, người dân vùng Bảo Hà và Khau Ban (Văn Bàn ngày nay) luôn tôn kính và thờ phụng Cô Bé Tân An.
Sự tích về Cô Bé Tân An không chỉ là một câu chuyện lịch sử, mà còn là biểu tượng cho lòng yêu nước, tinh thần quả cảm và sự hy sinh cao cả của người phụ nữ Việt Nam. Cô Bé Tân An không chỉ là một vị thánh, mà còn là một người con, người đồng đội, người bạn của nhân dân.
Dưới suối khe lững lờ nước chảy
Ông hổ gầm vang dậy sơn lâm
Nhớ xưa có giặc ngoại xâm
Nữ trung anh kiệt dẹp quân bạo tàn
Thần Tích Cô Bé Tân An
Theo sử sách ghi lại, vào cuối đời Lê (1740-1786), các châu Thủy Vĩ, Văn Bàn và nhiều vùng khác thuộc phủ Quy Hóa thường xuyên bị giặc Tàu tràn sang cướp phá, gây nên cảnh lầm than cho người dân. Trước tình hình đó, triều đình đã cử danh tướng Nguyễn Hoàng Bảy dẫn quân lên trấn ải, đánh đuổi giặc ngoại xâm, giải phóng Khau Bàn và xây dựng Bảo Hà thành căn cứ địa vững chắc.
Tương truyền rằng, khi lên trấn ải, tướng quân Nguyễn Hoàng Bảy đã mang theo con gái là Nguyễn Hoàng Bà Xa. Trong cuộc chiến đấu gian khổ, Nguyễn Hoàng Bà Xa luôn là cánh tay đắc lực, sát cánh cùng cha đánh đuổi quân giặc. Nàng không chỉ giỏi võ nghệ, mưu lược mà còn có tấm lòng nhân ái, thương dân. Bà đã chiêu dụ các thổ ty, tộc trưởng, luyện binh sĩ, rèn vũ khí, dự trữ lương thảo, chữa bệnh cho dân nghèo, góp phần quan trọng vào chiến thắng chung.
Sau khi chiến thắng, Nguyễn Hoàng Bà Xa cùng cha khai khẩn đất hoang, khai mỏ, xây dựng quê hương giàu đẹp. Bà là người con gái tài sắc vẹn toàn, hết lòng vì nước vì dân. Sau khi qua đời, “hương thơm còn lẫy lừng ánh hòa quang sáng tỏ muôn nơi”. Nhân dân trong vùng đã lập đền thờ để tưởng nhớ công lao to lớn của bà.
Cô Bé Tân An còn được gọi là Cô Bảy Tân An, là người hầu cận Quan Hoàng Bảy, chứ không phải là Cô Bảy trong hàng Tứ Phủ Thánh Cô. Điều này càng khẳng định vị trí đặc biệt của Cô Bé Tân An trong tín ngưỡng dân gian.
Dị Bản Về Nguồn Gốc Đền Cô Bé Tân An
Bên cạnh thần tích chính thống, còn có một dị bản khác về nguồn gốc của đền Cô Bé Tân An. Một số cụ đồng cựu cho rằng, ngôi đền đã tồn tại từ trước khi cha con Quan Hoàng Bảy lên trấn giữ vùng biên cương. Ban đầu, nơi đây chỉ là một miếu nhỏ thờ Mẫu Thượng Ngàn, với hiện thân là La Bình Công Chúa. Đây là nơi cha con Quan Hoàng Bảy thường xuyên đến lễ mỗi khi xuất quân chiến đấu.
Sau khi cha con Quan Hoàng Bảy mất, nhân dân nhớ công ơn của Nguyễn Hoàng Bà Xa nên đã đưa bà vào phối thờ trong đền. Trải qua thời gian, ngôi đền dần trở thành nơi thờ chính của Nguyễn Hoàng Bà Xa, tức Cô Bé Tân An. Dù có nhiều dị bản, nhưng tất cả đều thể hiện lòng biết ơn và sự tôn kính của người dân đối với vị Thánh Cô đã có công với dân với nước.
Đền Thờ Cô Bé Tân An
Hiện nay, có hai ngôi đền thờ Cô Bé Tân An chính. Đền Cô Tân An I nằm ở vị trí cũ, còn Đền Cô Tân An II nằm đối diện với đền Quan Hoàng Bảy qua dòng sông. Đền Cô Tân An II và Đền Quan Hoàng Bảy có chung một Ban Quản lý do UBND xã cử, và hai đền thường tổ chức lễ hội chung. Điều này cho thấy Đền Cô Tân An II có tính chính tắc hơn về mặt pháp lý.
Sự kết hợp giữa Đền Bảo Hà và Đền Cô Tân An II đã tạo nên “Quần thể di tích Thần vệ quốc Hoàng Bảy”, một địa chỉ du lịch tâm linh nổi tiếng, thu hút hàng vạn du khách mỗi năm. Đến đây, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp kiến trúc cổ kính, mà còn được tìm hiểu về những câu chuyện lịch sử, những thần tích linh thiêng, và cảm nhận sự bình yên trong tâm hồn.
Khánh Tiệc Cô Bé Tân An
Ngày tiệc chính của Cô Bé Tân An là ngày 17 tháng Giêng âm lịch. Vào ngày này, người dân và du khách thập phương nô nức đến đền để dâng hương, cầu tài lộc, bình an và may mắn. Lễ hội được tổ chức trang trọng với nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ đặc sắc, tái hiện lại những sự kiện lịch sử, những thần tích linh thiêng về Cô Bé Tân An.
Những câu hát văn, điệu múa hầu đồng, những lời cầu nguyện chân thành vang vọng khắp không gian, tạo nên một bầu không khí trang nghiêm, linh thiêng và đầy cảm xúc. Lễ hội Cô Bé Tân An không chỉ là dịp để tưởng nhớ công đức của vị Thánh Cô, mà còn là cơ hội để gắn kết cộng đồng, bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
Câu hát văn thường được cất lên trong các buổi lễ:
Đất Tân An địa linh chung tú
Châu Văn Bàn cảnh thú sơn trang
Non xanh nước biếc trăng ngàn
Thỉnh mời Cô Bé Tân An ngự về
Thú non tiên bốn bề sông núi
Dấu sơn hà tụ hội khí thiêng
Tân An cổ tích lưu truyền Tiếng thơm
Cô Bé khắp miền gần xa
Có phen chơi Bảo Hà Trái Hút
Dạo tiếng đàn thánh thót nhặt khoan
Chiềng Ken, Tân Thượng, Tân An
Nậm Tha, Nậm Rạng, Làng Giàng, Khánh Yên
Ngàn núi đá nọ miền sơn thuỷ
Ngôi đền thờ tú khí danh lam
Trăm hoa đua nở trên ngàn
Mẫu đơn đua sắc phong lan khoe màu
Bầy chim non bên lầu ríu rít
Cảnh rừng chiều mờ mịt sương giăng
Non xa thấp thoáng bóng trăng
Ngàn mây lấp ló cung Hằng nhởn nhơ
Dưới suối khe lững lờ nước chảy
Ông hổ gầm vang dậy sơn lâm
Nhớ xưa có giặc ngoại xâm
Nữ trung anh kiệt dẹp quân bạo tàn
Danh thắng tích Tân An thiên cổ
Dẫu biến dời vẫn tỏ sử xanh
Thượng ngàn ghi dấu oai linh
Chữ tâm ẩn hiện phân minh tỏ tường
Chữ trung hiếu cương thường gìn giữ
Nghiệp tham sân tân khổ còn đâu
Chữ tâm linh ứng nhiệm mầu
Cải tà quy chính trước sau mới là
Khắp bốn phương gần xa nô nức
Chư thanh đồng đệ tử con nhang
Đèn hương võng tía quạt vàng
Thỉnh mời cô bé đào đàn chứng minh
Nay đệ tử văn trình tấu đối
Dốc lòng thành sám hối cửa thiêng
Thỉnh Cô trắc giáng bản đền
Khuông phù đệ tử thiên niên thọ trường
Phép linh ứng ra tay tế độ
Nguyện vì đời cứu khổ độ mê
Cô Bé Tân An không chỉ là một nhân vật lịch sử, mà còn là một biểu tượng văn hóa, một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người dân Lào Cai. Thần tích Cô Bé Tân An, đền thờ Cô Bé Tân An và những câu chuyện linh thiêng về Cô Bé sẽ mãi được lưu truyền, nhắc nhở chúng ta về lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết và những giá trị nhân văn cao đẹp.
Nếu có dịp đến với Lào Cai, đừng quên ghé thăm đền Cô Bé Tân An, để cảm nhận sự linh thiêng, để tìm về cội nguồn và để hiểu thêm về một trong những vị Thánh Cô được tôn kính nhất trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam.
Thảo luận về chủ đề