Cô Đôi Cam Đường là một biểu tượng đẹp trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam, đặc biệt là tại vùng đất Lào Cai. Hình ảnh của Cô gắn liền với sự tảo tần, đức hy sinh và lòng nhân ái.
Bài viết này sẽ đưa bạn tìm hiểu về sự tích cảm động của Cô Đôi Cam Đường, đền thờ linh thiêng và những nét độc đáo trong văn hóa tín ngưỡng xung quanh Cô.
Xem thêm:
Cô Đôi Cam Đường là ai?
Khi nhắc đến “Cô Đôi Cam Đường”, nhiều người có thể nhầm lẫn với các vị Thánh Cô khác trong hệ thống thờ Mẫu Tứ Phủ. Tuy nhiên, cần khẳng định rằng “Cô Đôi” ở đây không phải là một vị trí trong hàng Tứ Phủ. Danh xưng “Cô Đôi” đơn giản chỉ là cách gọi thân thương của người dân địa phương dành cho hai cô gái trẻ tuổi, có nguồn gốc từ vùng Đình Bảng (Bắc Ninh), nổi tiếng với nghề buôn bán vải vóc.
Theo truyền thuyết, vào khoảng thời gian xưa, khi Lào Cai là một vùng đất giao thương sầm uất, hai cô gái trẻ từ Đình Bảng đã cùng nhau lên vùng đất này để buôn bán vải. Họ đến làng Chiềng On (nay thuộc phường Bình Minh, thành phố Lào Cai) để trao đổi hàng hóa, mang vải vóc từ miền xuôi lên và đổi lấy các sản vật địa phương. Sự cần cù, chịu khó và lòng tốt của hai cô đã nhanh chóng chiếm được cảm tình của người dân nơi đây.
Nhiệm vụ bí mật và cái chết bi thương
Một số dị bản còn kể rằng, thực chất hai cô gái này được triều đình giao cho một nhiệm vụ bí mật: lên vùng Lào Cai để dò la tình hình giặc Thanh và tìm cách giúp đỡ quân ta. Dù thân phận thực sự của hai cô là gì, thì tình cảm mà người dân dành cho họ vẫn vô cùng sâu sắc. Tuy nhiên, cuộc sống bình dị của hai cô gái không kéo dài được lâu. Một thời gian sau, người dân không còn thấy hai cô đến bán vải nữa. Rồi một ngày, người ta phát hiện thi thể của hai cô trôi dạt về làng. Theo lời kể của các bô lão, trong quá trình bí mật tiếp tế cho quân ta, hai cô đã bị quân Thanh phát hiện và sát hại. Thi thể của hai cô bị ném xuống suối và trôi dạt về làng Chiềng On, nơi mà họ đã từng gắn bó và được yêu thương.
Sự hiển linh và lòng biết ơn của người dân
Sau khi hai cô qua đời, dân làng Chiềng On bắt đầu gặp nhiều may mắn trong cuộc sống. Mùa màng bội thu, công việc làm ăn thuận lợi. Người ta tin rằng, hai cô gái trẻ tuổi, tốt bụng đã hiển linh và phù hộ cho dân làng. Từ đó, người dân đã lập miếu thờ hai cô ngay tại nơi tìm thấy thi thể của họ. Tiếng lành đồn xa, không chỉ dân làng mà khách hành hương từ khắp nơi cũng tìm đến để chiêm bái, tưởng nhớ công ơn của hai cô gái. Miếu thờ nhỏ bé ngày xưa dần được tu sửa và mở rộng thành Đền Cô Đôi Cam Đường như ngày nay.
Đền thờ Cô Đôi Cam Đường
Đền Cô Đôi Cam Đường tọa lạc tại thôn Chiềng On (nay thuộc phường Bình Minh, thành phố Lào Cai). Ngôi đền sở hữu một vị trí đắc địa, với phía trước là dòng suối xanh mát, phía sau lưng tựa vào gò đồi đất lớn. Không gian xung quanh đền mang vẻ thanh tịnh, yên bình, tạo cảm giác thư thái cho du khách khi đến chiêm bái.
Kiến trúc truyền thống
Đền được xây dựng theo lối kiến trúc truyền thống của các ngôi đền, miếu ở vùng Bắc Bộ, với mái ngói đỏ tươi, tường gạch và các họa tiết trang trí tinh xảo. Bên trong đền, gian thờ chính được bài trí trang nghiêm, với tượng thờ hai cô Đôi được đặt ở vị trí trung tâm. Các đồ thờ cúng như bát hương, đèn nến, hoành phi, câu đối… được sắp xếp tỉ mỉ, thể hiện sự tôn kính của người dân đối với hai vị thần.
Không gian linh thiêng
Không gian bên trong đền luôn được giữ gìn sạch sẽ, thoáng đãng. Hương trầm thoang thoảng lan tỏa, tạo nên một bầu không khí linh thiêng, trang trọng. Du khách đến đây không chỉ để cầu nguyện, mà còn để tìm kiếm sự bình yên trong tâm hồn, để lắng nghe những câu chuyện về sự tích của Cô Đôi Cam Đường và để cảm nhận những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp.
Tín ngưỡng thờ Cô Đôi Cam Đường
Tín ngưỡng thờ Cô Đôi Cam Đường là một phần quan trọng trong đời sống tâm linh của người dân Lào Cai. Mặc dù không thuộc hệ thống Tứ Phủ, nhưng Cô Đôi Cam Đường vẫn được nhiều người tin tưởng và thờ cúng. Các nghi lễ liên quan đến Cô thường được tổ chức trang trọng, thành kính, thể hiện lòng biết ơn và sự tôn trọng của người dân đối với hai vị thần.
Nghi lễ thờ cúng
Vào các ngày lễ, Tết, người dân thường đến đền Cô Đôi Cam Đường để dâng hương, hoa quả, bánh kẹo và các vật phẩm khác. Họ cầu mong Cô phù hộ cho gia đình được bình an, khỏe mạnh, làm ăn phát đạt. Ngoài ra, nhiều người còn tổ chức các buổi lễ cúng tế lớn hơn, với sự tham gia của các thầy cúng và đông đảo người dân địa phương.
Văn chầu Cô Đôi Cam Đường
Văn chầu Cô Đôi Cam Đường là một loại hình nghệ thuật diễn xướng đặc sắc, thường được trình diễn trong các buổi lễ hầu đồng. Khi ngự về đồng, Cô Đôi Cam Đường thường mặc áo tứ thân màu xanh, chít khăn mỏ quạ, đầu đội nón quai thao, giống như trang phục của các liền chị quan họ ở vùng Kinh Bắc. Vai cô đỡ đòn gánh cong, hai đầu là giá đựng vải vóc.
Lời văn chầu thường kể về sự tích của Cô, ca ngợi công đức và sự linh thiêng của Cô, đồng thời cầu mong Cô ban phước lành cho mọi người.
Bản văn Cô Đôi Cam Đường thứ nhất
Lòng thành thắp một tuần hương
Dâng văn sự tích Cam Đường tiên cô
Quê nhà ở đất xưa Đình Bảng
Dòng nối dòng buôn bán vải tơ
Cô quản gì nắng sớm chiều mưa
Cong cong đòn gánh sớm trưa cho đời
Nào tơ lụa vải sồi lĩnh tía
Đủ mặt hàng chẳng thiếu thức chi
Chiều chiều quảy gánh ra đi
Lung linh gót ngọc quảy đi cho đời
Cô tới đâu hoa cười chim hót
Các bản làng nhẹ gót thênh thênh
Suối khe đồi núi gập ghềnh
Vải tơ đem đến ấm tình ngược xuôi
Dân đâu đấy nhớ người tiên nữ
Dáng thanh thanh mắt tựa sao sa
Thơm thơm tóc phượng dà dà
Hây hây má phấn da ngà lưng ong
Núm đồng tiền dáng trông ngọc thuyết
Nở nụ cười vẻ nguyệt in hoa
Khăn vuông đen thẫm đậm đà
Lưng đeo xà tích tai hoa bấm vàng
Áo đổi vai dịu dàng vạt thắt
Mối lưng bao nhiệm nhặt đường cong
Tư trời sánh với trăng trong
Công dung ngôn hạnh đức cùng thanh tao
Sở mãn hạn thiên tào bỗng gọi
Trở về trời để lại nhớ thương
Người tiên gửi đất Cam Đường
Dấu tiên để lại bốn phương phụng thờ
Thuở sinh thời vải tơ đem đến
Lúc về trời vẫn hiện đêm khuya
Canh ba quảy gánh đi về
Tay tiên hái quả trẩy huê cho đời
Sang canh tư dạo chơi các bản
Gọi chim rừng gợi sáng canh năm
Anh linh nức tiếng bốn phương
Có cô tiên nữ Cam Đường thiêng thay
Dân đâu đó đêm ngày ngưỡng mộ
Đội ơn cô tế độ sinh nhân
Ban tài tiếp lộc xa gần
Kêu sao được vậy nhân dân ơn nhờ
Đôi đãy nải thủa xưa ghi lại
Cô Cam Đường tiếng mãi mai sau
Hôm nay dâng tiến văn chầu
Cung đàn tiếng hát đôi câu tâm thành
Cô về lai giáng điện đình
Xin cô bốn chữ khang ninh thọ trường.
Bản văn Cô Đôi Cam Đường thứ 2
Gương tần tảo đời đời ghi nhớ
Chữ kiệm cần ví tựa vàng son
Trăm năm bia đá vẫn mòn
Cam Đường cổ tích miếu đường ngàn thu
Đường Quan Lộ, chợ Dầu, Đình Bảng
Có hai cô buôn bán tha hương
Đòn cong túi đẫy dịu dàng
Ngược xuôi thuận nẻo Cam Đường chợ xa
Hai túi đẫy lượt là nhiễu vải
Lụa tơ vàng sồi đũi hoa trơn
Hai vai nặng gánh càn khôn
Chàm xanh lĩnh tía nâu non vải sồng
Đường xa lắc mà lòng chẳng ngại
Giúp người đời có vải ấm thân
Niềm tin đồn đại xa gần
Cam Đường biên giới thổ dân nức lòng
Bỗng một buổi trời đông tuyết lạnh
Vai nặng nề quảy gánh non xa
Chiều hôm bóng đã xế tà
Núi non khuất khúc vào ra vắng người
Cô dừng bước bên đồi đỡ gánh
Biết đâu ngờ đã định mưu gian
Cường hung một lũ bạo tàn
Thẳng tay cướp của lại toan hại người
Âu cũng bởi số trời đã định
Nợ trần hoàn nhẹ gánh gian lao
Tinh linh trở lại thiên tào
Cam bề hoặc tử quyết liều hai thân
Ngàn cỏ hoa tần ngần rủ lá
Cảm thương người một dạ kiên trinh
Nỗi oan khuất thấu Thiên Đình
Mối xông cổ mộ rành rành bên non
Phép linh ứng hiện hồn đưa khách
Cứu cho người thoát ách cường hung
Độ người trên bộ dưới sông
Thuận buồm xuôi gió thong dong đi về
Khắp hương bản nhờ uy tế độ
Ai khẩn cầu phúc thọ tài danh
Cam Đường dựng miếu anh linh
Sở cầu như ý thời tình thế gian
Thường dạo cảnh Đông Cuông,Trái Hút
Đền Bảo Hà,Ngòi Hóp ,Lao Cai
Sông Thương bẻ lái chèo bơi
Khi vào Rừng Cấm,khi chơi Làng Giàng
Khi chơi cảnh Hà Giang ,Bắc Mục
Thú lâm tùng rừng trúc rừng mai
Cam Đường quả ngọt hoa tươi
Lẵng hoa cô quảy trên vai nhịp nhàng
Thắt đai ngang xuyến vàng xà tích
Ống vôi trầu đỏ quạch thơm cay
Yếm đào dải lụa tung bay
Mặc áo đổi vạt chân giày quai ngang
Miếu đôi cô Cam Đường cổ tích
Hiếu anh linh hách trịch thế gian
Thỉnh cô trắc giáng đàn tràng
Khuông phù đệ tử an khang thọ trường.
Các ngày lễ chính tại đền Cô Đôi Cam Đường
Đền Cô Đôi Cam Đường có một số ngày lễ chính trong năm, thu hút đông đảo du khách và người dân địa phương đến tham dự:
- Lễ Tết Thượng Nguyên: Tổ chức vào ngày 10 tháng Giêng âm lịch.
- Lễ Vào Hè: Tổ chức vào ngày 10 tháng 4 âm lịch.
- Lễ Ra Hè: Tổ chức vào ngày 10 tháng 7 âm lịch.
- Ngày Lễ Chính: Tổ chức vào ngày 13 tháng 9 âm lịch (Khánh tiệc Cô Đôi Cam Đường).
Cô Đôi Cam Đường không chỉ là một nhân vật trong truyền thuyết, mà còn là một biểu tượng văn hóa, một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người dân Lào Cai. Hình ảnh của Cô tượng trưng cho những phẩm chất tốt đẹp của người phụ nữ Việt Nam: sự cần cù, chịu khó, lòng nhân ái và đức hy sinh. Tín ngưỡng thờ Cô Đôi Cam Đường góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời mang lại sự bình yên và niềm tin cho cộng đồng.
Nếu có dịp đến với Lào Cai, đừng quên ghé thăm đền Cô Đôi Cam Đường để chiêm bái, cầu nguyện và tìm hiểu về những nét đẹp văn hóa, tín ngưỡng độc đáo của vùng đất này. Chắc chắn, bạn sẽ có những trải nghiệm đáng nhớ và cảm nhận sâu sắc hơn về những giá trị nhân văn sâu sắc mà Cô Đôi Cam Đường mang lại.
Thảo luận về chủ đề