Tứ Vị Vua Bà là ai?
Trong tín ngưỡng thờ Mẫu tứ phủ, Tứ Vị Vua Bà hay còn được gọi là Tứ Vị Hồng Nương, Tứ Vị Thánh Nương là những vị Mẫu Thần được phối thờ trong hệ thống thần linh tứ phủ. Đây là những vị thần linh thiêng được người dân vùng duyên hải Việt Nam tin tưởng và thờ phụng với niềm tin rằng các ngài sẽ phù hộ cho mưa gió thuận hòa, cuộc sống ấm no, bình yên và đặc biệt là bảo vệ những chuyến đi biển được bình an, may mắn
- Xem thêm: Các vị thánh được phối thờ cùng Tứ Phủ
Tôn hiệu của Tứ Vị Vua Bà được ghi chép lại trong các thần tích rất đa dạng, tùy theo từng địa phương:
- Đại Càn tứ vị Thánh mẫu (Ninh Bình)
- Đại Càn quốc gia Nam hải tứ vị thánh nương (Hà Nội)
- Đại Càn quốc gia Nam hải tam tòa tú vị hồng thánh nương đại nương (Nam Định)
- Nam Việt Tống triều quốc mẫu tứ vị hồng nương Càn hải linh từ (Hà Nam)
- Tứ thánh miếu sự tích (Bắc Ninh)
Theo tín ngưỡng dân gian, Tứ Vị Vua Bà có nguồn gốc từ Trung Quốc, được thờ phổ biến ở vùng duyên hải từ Thanh Hóa đến Nghệ An. Tại những nơi thờ phụng, người dân thường cho rằng nhân vật chính trong Tứ Vị Vua Bà là thân mẫu của vị vua cuối cùng triều đại nhà Tống, cùng với ba vị công chúa hoặc cung phi.
Sự tích Tứ Vị Vua Bà
Có nhiều sự tích khác nhau về Tứ Vị Vua Bà được lưu truyền trong dân gian. Dưới đây là những sự tích phổ biến nhất:
Sự tích theo cuốn Đạo Mẫu Việt Nam
Theo cuốn Đạo Mẫu Việt Nam, Tác giả: Ngô Đức Thịnh, vào năm 1276, quân Nguyên Mông tấn công Nam Tống khiến quân đội nhà Tống tan rã. Đến tháng 1/1279, quân Nguyên tấn công căn cứ cuối cùng của Nam Tống. Trong tình thế nguy khốn, Thái hậu cùng các công chúa nhà Tống đã lên thuyền chạy về phía Quảng Đông. Không may, thuyền gặp gió mạnh và bị đắm, mọi người đều thiệt mạng.
Trong lúc nguy nan, một con rồng vàng xuất hiện, hộ giá cho Thái hậu và ba vị công chúa, đưa họ trôi dạt đến biển Cờn Hải (Nghệ An). Tại đây, họ được một vị sư già từ chùa Quy Sơn cứu sống và cho trú ngụ. Sau một thời gian, trong chùa xuất hiện nhiều lời đồn đại về mối quan hệ giữa vị sư già và Tống Hậu. Không thể biện bạch, vị sư già đã khấn Phật và nhảy xuống biển tự vẫn.
Thấy vị sư già vì mình mà chịu oan khuất, Thái hậu và ba công chúa cũng nhảy xuống biển chết theo. Xác của họ dạt vào cửa Cờn Hải. Sau đó, họ hiển linh và được dân làng lập đền thờ, phong là “Nam Hải Phúc Thần” cai quản 12 cửa biển. Từ đó, những người đi biển thường đến cầu đảo Tứ vị Thánh Nương để gặp nhiều may mắn, hanh thông.
Sự tích theo Đại Việt sử ký toàn thư
Đại Việt sử ký toàn thư ghi lại rằng vào năm 1311, vua Trần Anh Tông thân chinh đánh Chiêm Thành. Khi đến cửa biển Cần Hải (trước là Càn, sau đổi thành Cần để tránh húy), vua nằm mơ thấy một thần nữ khóc lóc và nói: “Thiếp là cung phi nhà Triệu Tống, bị giặc bức bách, gặp phải sóng gió, trôi giạt đến đây. Thượng đế phong thiếp làm thần biển đã lâu. Nay bệ hạ mang quân đi, thiếp xin giúp đỡ lập công”.
Khi tỉnh dậy, vua cho gọi các bô lão đến hỏi và tổ chức tế lễ trước khi lên đường. Nhờ đó, biển không nổi sóng, quân đội tiến thẳng đến thành Đồ Bàn và bắt được chúa Chiêm Thành. Sau chiến thắng, vua cho lập đền thờ và ban tặng sắc phong “Đại Càn quốc gia Nam Hải tứ vị thánh nương”, cấp tiền bạc để xây dựng đền thờ khang trang.
Sự tích ở đền Mẫu – Hưng Yên
Theo truyền thuyết ở Hưng Yên, sau khi Nam Tống thất thủ, bà quý phi họ Dương đã nhảy xuống biển. Thi thể của bà trôi về Phố Hiến và được nhân dân chôn cất chu đáo. Sau đó, một quan thái giám họ Di từ triều đình Bắc Quốc cũng đến Phố Hiến trong cơn loạn lạc. Ông đã tập hợp những người Hoa lánh nạn và lập nên làng Hoa Dương. Sau khi vị thái giám qua đời, ông được tôn làm Thành Hoàng và được chôn trong khuôn viên đình Hiến. Tại đền, người dân cũng thờ Dương Phi cùng hai người hầu là Kim Thị và Liễu Thị.
Sự tích theo bản Thanh Chương huyện chí
Trong cuốn “Thanh Chương huyện chí” viết bằng chữ Hán Nôm, có ghi lại câu chuyện về một hoàng hậu bị vu oan là sinh con “bất thành nhân dạng”. Bốn mẹ con gồm hoàng hậu, hai công chúa và một hoàng tử bị đày lên đảo. Thuyền gặp nạn và dạt vào cửa Cờn, nhưng cả bốn người đều đã thiệt mạng. Ngọc Hoàng thương xót đã phong họ làm thần cai quản gió mưa ở vùng biển này. Nhân dân thấy sự linh ứng đã lập đền thờ Tứ Vị Đại Vương. Vì có một hoàng tử nên thay vì gọi là Tứ Vị Vua Bà, họ gọi là Tứ Vị Đại Vương.
Sự tích tại làng Cơ Xá (đền Lộ)
Thần tích làng Cơ Xá kể rằng bốn vị thần được thờ là Hoàng hậu và ba công chúa triều Tống. Hoàng hậu vốn là con gái ở Cần Hải, Hoang Châu, sau làm vợ vua Tống Đế Bính và sinh được ba công chúa. Sau khi gặp nạn, họ trôi dạt vào cửa Cờn.
Vào cuối thời nhà Trần, khi nước sông Nhị Hà dâng cao, bỗng xuất hiện bốn cái nồi úp dưới một cái nón trôi dạt vào bờ sông thuộc làng Cơ Xá. Hiện tượng này khiến nơi đây không được yên ổn. Một vị thần đã báo mộng cho dân làng phải lập đền thờ mới được bình yên. Dân làng đã lập đền và thờ cúng từ đó.
Đền thờ Tứ Vị Vua Bà
Tục thờ Tứ Vị Thánh Nương hiện rất phổ biến ở nhiều làng ven biển từ Bắc vào Nam, đặc biệt là ở vùng duyên hải miền Trung. Trung tâm thờ tự quan trọng nhất chính là Đền Cờn ở Nghệ An. Ngoài ra còn có đền Lộ (Hà Nội) và nhiều đền thờ khác trên khắp cả nước.
Đền Cờn – Nghệ An
Đền Cờn nằm trên gò Diệc, hướng mặt ra sông Hoàng Mai, thuộc phường Quỳnh Phương, thị xã Hoàng Mai, Nghệ An. Đây là một trong bốn ngôi đền linh thiêng bậc nhất ở Nghệ An, theo câu ca: “Nhất Cờn, nhì Quả, tam Bạch Mã, tứ Chiêu Trưng”.
Kiến trúc đền Cờn rất đặc biệt, mặt trước được xây dựng giống như một bến thuyền, tạo nên vẻ uy nghiêm và đồ sộ. Hầu hết chất liệu xây dựng đền đều từ đá, với nhiều hoa văn chạm khắc tinh xảo trên các cột, dường và ngách nhà đền. Đền Cờn lưu giữ được nhiều nét văn hóa cả về tinh thần tín ngưỡng lẫn kiến trúc truyền thống.
Năm 2017, đền Cờn được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Hàng năm, đền tổ chức lễ hội vào ngày 20, 21 tháng Giêng âm lịch – ngày tiệc Tứ Vị Vua Bà đền Cờn Môn. Lễ hội này được mệnh danh là một trong những lễ lớn và linh thiêng nhất, với nhiều nghi lễ như khai quang, yết cáo, khai hội, cầu ngư, hợp tế, yết vị, đại tế và lễ tạ. Phần hội có các hoạt động văn hóa như hát dân ca, các môn thể thao dân gian như đẩy gậy, đua thuyền.
Theo nghiên cứu của Ninh Viết Giao, ngoài đền Cờn, còn có hơn 30 làng khác ở Quỳnh Lưu (Nghệ An) cũng thờ Tứ Vị Thánh Nương. Riêng huyện Hoàng Hóa (Thanh Hóa) có 20 làng thờ Tứ Vị Thánh Nương dưới dạng thờ Tống Hậu, Thiên Hậu.
Đền Lộ – Hà Nội
Đền Lộ hay còn gọi là đền Đại Lộ Hà Nội là một trong hai đền nổi tiếng thờ Tứ Vị Vua Bà. Hiện nay, đền Lộ nằm tại thôn Đại Lộ, xã Ninh Sở, huyện Thường Tín, Hà Nội.
Theo văn bia ghi tại đền, đền Lộ được xây dựng vào cuối nhà Trần, sau sự kiện bốn cái nồi úp dưới cái nón trôi dạt vào bờ sông. Tính đến nay, ngôi đền đã có lịch sử trên 700 năm. Ban đầu chỉ là một ngôi miếu nhỏ với nhà tranh, tre nứa. Sau năm 1937, đền được tu sửa rộng rãi với khu đền chính xây theo kiểu hai tầng tách mái cong lợp ngói mũi hài, mang đậm nét kiến trúc đình đền chùa cổ. Hiện nay, đền được chát bê tông và bổ sung thêm một số công trình phụ, trở nên rộng rãi và bề thế hơn.
Lễ hội đền Đại Lộ được tổ chức từ ngày mùng 1 đến ngày mùng 10 tháng 2 âm lịch hàng năm. Lễ hội này nằm trong khuôn khổ lễ hội đền quan, Chùa Đại Lộ nên rất linh đình và nổi tiếng.
Các đền thờ khác
Ở Quảng Nam – Đà Nẵng, tục thờ Tứ Vị Thánh Nương cũng rất phổ biến, hầu như làng nào cũng có. Tuy nhiên, ít khi có miếu hay đền thờ riêng, mà thường được phối thờ với các vị thần khác. Ví dụ như ở làng Mỹ Khê, người dân gọi là Miếu Cả, còn phần lớn các nơi khác thờ Tứ Vị Vua Bà với danh xưng Bà Giàng Lạch – vị thần chủ sông biển.
Nghi lễ dâng lễ Tứ Vị Vua Bà
Hàng năm, vào dịp đầu xuân hoặc ngày tiệc lễ Tứ Vị Vua Bà, người dân khắp nơi lại nô nức sắm lễ, ăn mặc chỉnh tề đến các đền thờ để dâng lễ cúng. Điểm đặc biệt là các đền thờ Tứ Vị Vua Bà thu hút rất nhiều ngư dân miền biển đến dâng lễ, vì họ tin rằng các bà có quyền phép cao siêu, có thể điều khiển thời tiết vùng biển. Xin lộc các bà sẽ giúp họ được yên ổn làm ăn nơi biển cả mênh mông.
Một mâm lễ dâng Tứ Vị Vua Bà thường gồm:
- Một đĩa hoa
- Một đĩa quả gồm nhiều loại quả
- Một cơi trầu, quả cau
- Cút rượu
- Xôi thịt
- Nén hương
- Giấy tiền
- Một cánh sớ
Bản văn khấn Tứ Vị Vua Bà cũng là một phần quan trọng trong nghi lễ, thể hiện lòng thành kính và những ước nguyện của người dân khi đến thờ cúng các ngài.
Tứ Vị Vua Bà là những vị thần linh thiêng trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, đặc biệt được tôn kính tại các vùng duyên hải. Dù có nhiều sự tích khác nhau về nguồn gốc của các ngài, nhưng điểm chung là niềm tin vào quyền năng bảo hộ của các bà đối với cuộc sống và sinh kế của người dân, nhất là những người làm nghề biển.
Các đền thờ Tứ Vị Vua Bà, đặc biệt là đền Cờn ở Nghệ An và đền Lộ ở Hà Nội, không chỉ là nơi thờ tự mà còn là di sản văn hóa quý giá, lưu giữ nhiều giá trị lịch sử, kiến trúc và tín ngưỡng dân gian. Lễ hội hàng năm tại các đền thờ cũng là dịp để người dân bày tỏ lòng thành kính và gìn giữ những nét đẹp trong văn hóa tâm linh truyền thống.
Thảo luận về chủ đề