Trong thế giới tâm linh và tín ngưỡng dân gian Việt Nam, hình tượng các vị Thánh Chầu đóng vai trò quan trọng, kết nối con người với những năng lượng thiêng liêng và những bài học lịch sử. Chầu Mười Đồng Mỏ là vị thánh chầu thứ mười trong hàng Tứ phủ Thánh chầu, đứng sau Chầu Chín Cửu Tỉnh, cũng giống như Chầu Tám Bát Nàn, Chầu Mười Đồng Mỏ là vị nữ tướng anh linh hiển hách nhất vùng Lạng Sơn.
Tên gọi Đồng Mỏ được lấy từ địa danh nơi chầu đã lập được nhiều chiến công hiển hách trong công chiến đấu trấn giữ bảo vệ bờ cõi trước quân xâm lược nhà Minh.
Bài viết này sẽ đưa bạn vào hành trình khám phá về Chầu Mười Đồng Mỏ, từ sự tích huyền thoại, đền thờ linh thiêng đến ý nghĩa sâu sắc trong tín ngưỡng thờ Mẫu.
Chầu Mười Đồng Mỏ Là Ai?
Chầu Mười Đồng Mỏ là một trong những vị Thánh Chầu quan trọng trong hệ thống Tứ Phủ, đứng sau Chầu Chín Cửu Tỉnh. Các Thánh Chầu được biết đến là những vị quan hầu cận Mẫu, có công lớn trong việc giúp dân giúp nước, trấn giữ các vùng biên cương. Tên gọi “Đồng Mỏ” gắn liền với địa danh Đồng Mỏ, Chi Lăng, Lạng Sơn, nơi Chầu đã lập nhiều chiến công hiển hách trong cuộc chiến chống quân xâm lược nhà Minh. Vùng đất này không chỉ là nơi Chầu Mười gắn bó mà còn là nơi người dân ghi nhớ công ơn to lớn của bà.
Khác với một số vị Chầu khác, sự tích về Chầu Mười Đồng Mỏ thường gắn liền với hình ảnh một nữ tướng tài ba, một người con của dân tộc Tày, với tinh thần yêu nước nồng nàn. Bà không chỉ là một vị Thánh trong điện thần mà còn là một phần của lịch sử, một biểu tượng của lòng tự hào dân tộc.
Trong các buổi hầu đồng, Chầu Mười Đồng Mỏ thường ngự về với trang phục áo vàng, khăn vàng cuốn chữ “Nhân”, tay múa kiếm, tay phất cờ lệnh. Hình ảnh này tái hiện lại khí thế hào hùng của bà trên chiến trường, đồng thời thể hiện sự uy nghiêm và quyền năng của một vị Thánh Chầu.
Chầu Mười Đồng Mỏ không chỉ là một nhân vật trong tín ngưỡng mà còn là một phần của văn hóa, lịch sử và tâm hồn người dân xứ Lạng. Sự hiện diện của bà trong đời sống tâm linh là nguồn động viên, khích lệ tinh thần yêu nước, lòng dũng cảm và ý chí kiên cường cho các thế hệ.
Sự tích Chầu Mười Đồng Mỏ: Hai Truyền Thuyết Lan Truyền
Có hai truyền thuyết chính được lưu truyền rộng rãi về sự tích Chầu Mười Đồng Mỏ, mỗi câu chuyện đều khắc họa những phẩm chất cao đẹp của bà:
Truyền thuyết 1: Con gái tù trưởng vùng Đồng Mỏ
Theo truyền thuyết này, Chầu Mười Đồng Mỏ là con gái của một tù trưởng vùng Đồng Mỏ. Từ nhỏ, bà đã được rèn luyện võ nghệ, tinh thông kiếm cung. Khi vua Lê Thái Tổ hiệu triệu toàn dân đánh giặc Minh, bà đã đứng lên chiêu mộ binh sĩ, hết lòng giúp triều đình. Sau khi chiến thắng, bà được phong công và giao trấn giữ vùng Mỏ Ba. Trong thời bình, bà lại hết lòng giúp dân lập ấp, cứu giúp người nghèo khó. Đến khi mãn hạn, bà hóa về tiên. Triều đình đã phong tặng bà danh hiệu anh hùng liệt nữ, và nhân dân lập đền thờ để tưởng nhớ công ơn của bà.
Câu chuyện này nhấn mạnh vai trò của Chầu Mười Đồng Mỏ như một người con ưu tú của dân tộc, một nhà lãnh đạo tài ba và một ân nhân của nhân dân. Bà không chỉ giỏi võ nghệ mà còn có tấm lòng nhân ái, luôn quan tâm đến cuộc sống của người dân.
Truyền thuyết 2: Nữ tướng dưới thời Lê Thái Tổ Trung Hưng
Truyền thuyết thứ hai kể rằng Chầu Mười Đồng Mỏ là người dân tộc Tày, sinh ra trong một gia đình có truyền thống võ nghệ ở Mỏ Ba (Đồng Mỏ ngày nay). Lớn lên, bà trở thành một nữ tướng tài ba, tập hợp dân binh chống lại quân Minh xâm lược dưới thời vua Lê Thái Tổ Trung Hưng. Bà đã lập nhiều chiến công hiển hách, trong đó có việc chém đầu tướng giặc Liễu Thăng trong trận Chi Lăng. Sau chiến thắng, bà được giao cai quản vùng Mỏ Ba, Đồng Mỏ và hết lòng giúp dân xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Đến cuối thu, bà hóa về tiên.
Câu chuyện này tập trung vào vai trò của Chầu Mười Đồng Mỏ như một vị tướng tài ba, một người có công lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Minh. Bà không chỉ dũng cảm trên chiến trường mà còn có tầm nhìn xa trông rộng, biết cách tập hợp và lãnh đạo nhân dân.
Dù có những chi tiết khác nhau, cả hai truyền thuyết đều khẳng định vai trò quan trọng của Chầu Mười Đồng Mỏ trong lịch sử và văn hóa xứ Lạng. Bà là biểu tượng của lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết và ý chí kiên cường của dân tộc.
Đền Thờ Chầu Mười Đồng Mỏ
Để tưởng nhớ công ơn của Chầu Mười Đồng Mỏ, nhân dân đã lập đền thờ bà ngay tại cửa ải Chi Lăng, nơi bà từng trấn giữ. Đền thờ chính của bà là Đền Chầu Mười Đồng Mỏ, hay còn gọi là Mỏ Ba Linh Từ, tọa lạc tại xã Mỏ Ba, thị trấn Đồng Mỏ, Chi Lăng, Lạng Sơn. Ngôi đền này là một địa điểm tâm linh nổi tiếng, thu hút đông đảo du khách và người hành hương đến cầu may mắn, bình an và tài lộc.
Kiến trúc của Đền Chầu Mười Đồng Mỏ mang đậm nét truyền thống, với những đường nét chạm trổ tinh xảo và không gian linh thiêng. Bên trong đền, tượng Chầu Mười Đồng Mỏ được thờ ở vị trí trang trọng nhất, thể hiện sự tôn kính và ngưỡng mộ của nhân dân đối với bà.
Hàng năm, vào ngày tiệc của Chầu Mười Đồng Mỏ, đền Mỏ Ba lại trở nên nhộn nhịp và đông vui hơn bao giờ hết. Người dân từ khắp nơi đổ về đây để dâng hương, cầu nguyện và tham gia các hoạt động văn hóa, tín ngưỡng truyền thống.
Xem thêm đền chùa tại Lạng Sơn:
Ngày Tiệc Chầu Mười Đồng Mỏ
Về ngày tiệc chính của Chầu Mười Đồng Mỏ, có nhiều ý kiến khác nhau. Theo huyền tích Chi Lăng, Xương Giang, ngày tiệc của Chầu là 20/9 âm lịch. Một số tài liệu khác lại ghi là 20/10 hoặc 10/11 âm lịch. Tuy nhiên, dựa trên Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, trận chiến Chi Lăng diễn ra vào ngày 20/9 âm lịch, trùng khớp với thời điểm Chầu hy sinh và cũng phù hợp với câu “Cuối thu mãn hạn về tiên” trong bản văn Chầu Mười, nên ngày 20/9 âm lịch có thể được xem là ngày tiệc chính của Chầu.
Dù ngày chính xác là ngày nào, thì tháng 10 âm lịch vẫn là thời điểm mà người dân thường hành hương về Đền Chầu Mười Đồng Mỏ để tham gia các hoạt động lễ hội và tưởng nhớ công ơn của bà.
Kinh Nghiệm Hành Hương Đến Đền Chầu Mười Đồng Mỏ
Để đến Đền Chầu Mười Đồng Mỏ, bạn có thể di chuyển bằng xe khách hoặc ô tô riêng. Nếu đi xe khách, bạn có thể bắt xe từ các bến xe Mỹ Đình, Giáp Bát hoặc Nước Ngầm đi Lạng Sơn, sau đó xuống xe tại thị trấn Đồng Mỏ và đi taxi hoặc xe ôm đến đền. Nếu đi ô tô riêng, bạn có thể đi theo đường cao tốc Hà Nội – Lạng Sơn, sau đó đi theo QL 279 và TL238A để đến đền.
Khi đến đền, bạn nên ăn mặc lịch sự, kín đáo và giữ gìn trật tự, vệ sinh chung. Bạn có thể mua hương, hoa quả và các vật phẩm cúng lễ khác tại các cửa hàng gần đền. Trong quá trình hành lễ, bạn nên thành tâm cầu nguyện và thể hiện lòng tôn kính đối với Chầu Mười Đồng Mỏ.
Ý Nghĩa Tín Ngưỡng Chầu Mười Đồng Mỏ Trong Đời Sống Tâm Linh
Chầu Mười Đồng Mỏ không chỉ là một nhân vật lịch sử hay một vị Thánh trong điện thần, mà còn là một biểu tượng của lòng yêu nước, tinh thần dũng cảm và ý chí kiên cường. Tín ngưỡng thờ Chầu Mười Đồng Mỏ thể hiện sự biết ơn và tôn kính của nhân dân đối với những người có công với đất nước, đồng thời khích lệ tinh thần yêu nước và lòng tự hào dân tộc.
Trong đời sống tâm linh, Chầu Mười Đồng Mỏ được coi là vị Thánh có thể ban phước lành, giúp đỡ con người vượt qua khó khăn, thử thách và đạt được thành công trong cuộc sống. Người ta thường cầu xin bà ban cho sức khỏe, bình an, tài lộc và may mắn.
Tín ngưỡng thờ Chầu Mười Đồng Mỏ cũng góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, đặc biệt là ở vùng đất Lạng Sơn. Các lễ hội, nghi lễ và các hoạt động văn hóa liên quan đến Chầu Mười Đồng Mỏ là dịp để người dân giao lưu, học hỏi và gắn kết với nhau hơn.
Bản Văn Chầu Mười Đồng Mỏ
Bản văn Chầu Mười Đồng Mỏ là một bài ca ngợi công đức của bà, thường được hát trong các buổi hầu đồng và các dịp lễ hội. Bản văn này không chỉ tái hiện lại cuộc đời và sự nghiệp của Chầu Mười Đồng Mỏ mà còn thể hiện những ước vọng tốt đẹp của nhân dân về một cuộc sống ấm no, hạnh phúc và bình an.
Ai lên Đồng Mỏ Chi Lăng
Nhớ người nữ kiệt cứu dân tiền triều
Nước non gặp vận hiểm nghèo
Chầu Mười Đồng Mỏ sớm chiều xông pha
Vốn người sinh quán Mỏ Ba
Cần lao nối dõi việc nhà đao cung
Gặp thời Thái Tổ Trung Hưng
Giúp vua dẹp giặc Liễu Thăng hàng đầu
Vua sai Chầu trấn các châu
Khắp vùng xứ Lạng địa đầu giang san
Giặc Minh quen thói bạo tàn
Mưu đồ xâm chiếm biên cương địa đầu
Lệnh truyền hiệu triệu các châu
Sơn trang tám tướng nghe chầu ra binh
Mười đông chiến lược tung hoành
Dẹp tan giặc dữ triều đình phong công
Rước Chầu trở lại sơn trung
Giúp dân lập ấp lên vùng Mỏ Ba
Đức tài đã dậy gần xa
Bản mường cao lũng trẻ già đội ơn
Cuối thu mạn hạn về tiên
Nhân dân kỉ niệm lập Đền Mỏ Ba
Người gần cho chí người xa
Rủ nhau trảy hội mỏ ba sớm chiều
Đường lên khuất khúc cheo leo
Chênh vênh núi đá tai mèo nhấp nhô
Mỏ Ba phong thủy họa đồ
Suối trong uốn lượn đền thờ trang nghiêm
Long xà hổ phục chim muông
Vượn dâng trái chín ngát hương hồng đào
Nghe chim gõ mõ sớm chiều
Phượng hoàng tung cánh mĩ miều họa ca
Canh ba giờ tí hiện ra
Áo vàng phấp phới khăn hoa dịu dàng
Lưng đeo kiếm bạc cung vàng
Cưỡi trên mình ngựa hiên ngang oai hùng
Đêm thanh bẻ lái giữa dòng
Lạng Giang ,Bản Kí ,Kì Cùng Lạng Sơn
Dừng thuyền bái yết chùa tiên
Thoát thôi Chầu trở về miền Tam Thanh
Dạo chơi Bắc Địa Long Thành
Sông Hương , núi Ngự như tranh họa đồ
Tháp chùa Thiên Mụ nhấp nhô
Sài Gòn , Gia Định chơi chùa Vĩnh Nghiêm
Bạch Đằng bến Nghé Thủ Thiêm
Chơi thôi chầu lại về miền Cốc Giang
Lăng Ông cổ tích danh lam
Khi chơi Đà Lạt lúc sang Vũng Tàu
Khắp hòa Tam thập lục châu
Kon Tum Đắc Lắc một bầu sơn trung
Rừng già Chầu đã từng sang
Rừng Buôn Mê Thuột tiên nàng đón đưa
Chôm chôm soài cát rừng dừa
Trăm hoa ngàn quả tiễn đưa chân người
Bắc Nam trung một bầu trời
Dâng hương khấn nguyện Chầu Mười giáng lâm
Chữ rằng sở nguyện tòng tâm
Tấm lòng đệ tử nhất tâm một đời
Hôm nay văn hát mấy lời
Vun trồng công đức ngàn năm vững bền
Chầu Mười Đồng Mỏ là một biểu tượng văn hóa, lịch sử và tâm linh sâu sắc trong đời sống của người dân Việt Nam, đặc biệt là ở vùng đất Lạng Sơn. Sự tích về bà, đền thờ linh thiêng và tín ngưỡng thờ cúng không chỉ là những giá trị văn hóa truyền thống mà còn là nguồn động viên, khích lệ tinh thần yêu nước, lòng dũng cảm và ý chí kiên cường cho các thế hệ. Hãy đến với Đồng Mỏ, Chi Lăng, Lạng Sơn để khám phá và cảm nhận những giá trị thiêng liêng mà Chầu Mười Đồng Mỏ đã để lại.
Thảo luận về chủ đề