Cô Đôi Thượng Ngàn được thờ phụng rộng rãi tại nhiều đền, phủ ở miền Bắc. Với những phép màu nhiệm khi giáng trần, Cô Đôi đã trở thành biểu tượng của sự phù trợ, ban phát tài lộc cho người dân.
Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về nguồn gốc, truyền thuyết của Cô Đôi Thượng Ngàn.
Cô Đôi Thượng Ngàn là ai?
Theo truyền thuyết, Cô Đôi Thượng Ngàn vốn là Sơn Tinh công chúa, con gái của Đế Thích trên Thiên Cung. Cô được phái xuống trần gian để giúp đỡ nhân dân. Khi giáng, Cô đầu thai làm con gái một vị quan lang họ Hà, chúa đất người Mường ở vùng rừng núi Cúc Phương thuộc Ninh Bình. Tương truyền, gia đình Cô Đôi có công lao giúp Vua đánh quân giặc Tống.
Ngay từ khi chào đời, Cô Đôi đã sở hữu vẻ đẹp phi phàm: da trắng như ngọc, tóc đen óng ả mượt mà, mặt tròn như trăng rằm, lưng ong thon thả – tất cả đều là dấu hiệu của một tiên nữ giáng trần.
Khi Cô lên bốn tuổi, gia đình chuyển đến huyện Cao Phong, tỉnh Hòa Bình. Sau này, Cô được Mẫu Thượng Ngàn truyền dạy đạo pháp để giúp đỡ dân lành. Sau khi hoàn thành sứ mệnh trần gian, Cô trở về thiên giới và được Mẫu Thượng Ngàn (chính là chúa bà Lê Mại Đại Vương) truyền cho vạn phép, giao nhiệm vụ dạy người rừng thống nhất về ngôn ngữ.
Trong thời gian rảnh rỗi, Cô thường về ngự tại cảnh sơn lâm núi rừng ở quê nhà Ninh Bình, trong ba gian đền mát mẻ. Tại đây, Cô cùng các tiên nữ ca hát vui thú trên dốc Sườn Bò (nay thuộc xã Văn Phương, Nho Quan).
Đặc biệt, Cô Đôi còn thường biến hiện thành một thiếu nữ xinh đẹp, giao lưu văn thơ cùng các bậc danh sĩ. Tương truyền, Cô rất giỏi văn thơ, khiến nhiều người phải ngưỡng mộ và kính phục.
Đền thờ Cô Đôi Thượng Ngàn ở đâu?
Cô Đôi Thượng Ngàn được thờ ở nhiều nơi trên khắp cả nước, đặc biệt là ở các tỉnh phía Bắc. Tuy nhiên, có hai ngôi đền được xem là quan trọng và linh thiêng nhất, gắn liền với sự tích sinh và hóa của Cô Đôi, đó là:
- Đền Thượng Bồng Lai (Ninh Bình): Thôn Bồng Lai, xã Văn Phương, Nho Quan, Ninh Bình.
- Đền Bồng Lai Thượng (Hòa Bình): Cao Phong, Hòa Bình.
Ngoài ra, Cô Đôi Thượng Ngàn cũng được thờ tại nhiều đền, phủ khác trên khắp cả nước, như: Phủ Châu Sơn (Ninh Bình), Phủ Kim Đôi (Ninh Bình), Đền thờ Cô Đôi ở gần đền Đông Cuông, Đền thờ Cô Đôi Thượng Ngàn ở Sa Pa …
Đền Thượng Bồng Lai (Ninh Bình)
Đền Thượng Bồng Lai tọa lạc tại thôn Bồng Lai, xã Văn Phương, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình, ngay trên con đường dẫn vào rừng quốc gia Cúc Phương.
Đền có kiến trúc cổ kính, được xây dựng từ thời Trần và được trùng tu nhiều lần, đến nay có kiến trúc theo kiểu chữ Nhất gồm 3 gian mái phẳng lợp ngói vảy. Đền thờ Cô Đôi còn có tên gọi là Miếu Thượng hay Đền thờ Mẫu Thượng Cô Đôi Bồng Lai.
- Phía trước tiền bái có ban thờ Quan Giám Sát, tiền bái thờ Hội đồng Tứ Phủ, hai bên thờ Đức Thánh Trần Triều, Chúa Sơn Trang.
- Gian thượng bái thờ Cô Bản Đền và Chúa Thượng Ngàn.
- Trong cung cấm thờ tượng Cô Đôi Thượng Ngàn và thờ Nàng Ân, Nàng Ái là hai hầu cận của Cô.
- Phía sau cô là Tam Tòa Thánh Mẫu và Chầu Quỳnh, Chầu Quế hầu cận của các Thánh Mẫu, gian bên Tả thờ Bà chúa Sơn Trang và thập nhị tiên nàng (12 tiên cô).
Đền còn giữ sắc phong của Vua Khải Định phong cho Cô Đôi Thượng Ngàn là Thượng đẳng thần. Nguồn: Wikipedia
Đền Bồng Lai Thượng (Hòa Bình)
Đền Bồng Lai Thượng tọa lạc tại huyện Cao Phong, tỉnh Hòa Bình. Đền là nơi gắn liền với sự tích hóa của Cô Đôi Thượng Ngàn. Đây là địa điểm mà gia đình Cô đã chuyển đến khi Cô lên bốn tuổi, nơi Cô được Mẫu Thượng Ngàn truyền dạy đạo pháp. Đền Bồng Lai Cao Phong cổ đã có từ lâu đời, trải qua thăng trầm của thời gian chỉ còn phế tích tại khu đất nơi xưa. Đây là ngôi đền mới được xây dựng lại năm 2013 – 2014.
Đây là ngôi đền được tỉnh Hòa Bình quan tâm đặc biệt.
Hình tượng Cô Đôi Thượng Ngàn trong hầu đồng
Theo hệ thống Tứ Phủ, Cô Đôi Thượng Ngàn có vị trí đặc biệt. Cô được xem là một trong bốn vị tiên cô quan trọng nhất, cùng với Cô Bơ, Cô Chín và Cô Bé. Trong các buổi lễ khai đàn mở phủ, người ta dâng lễ vàng lên bốn vị tiên cô này,
Vì danh tiếng Cô Đôi Thượng Ngàn lừng lẫy ai ai cũng biết đến, đệ tử cô đông vô số và cô cũng hay bắt đồng. Khi cô về ngự, đoạn hát văn đầu thường thỉnh:
“Bồng Lai là cảnh Thiên Thai
Tấu Cô Đôi Thượng đại tài ai qua
Hầu Vua hầu Mẫu bơ tòa
Tiếng tăm lừng lẫy Vua Bà yêu thương
Về đồng đánh phấn soi gương
Lược ngà chải chuốt, vành dây vấn đầu”
Khi Cô Đôi Thượng Ngàn ngự về đồng, Cô mặc áo lá xanh hoặc quầy đen và áo xanh (ngắn đến hông). Trên đầu, Cô dùng khăn (khăn von hoặc khăn vấn) kết thành hình đóa hoa, tạo nên vẻ đẹp thanh thoát, tinh khiết. Cô về đồng khai cuông rồi múa mồi, múa tay tiên hái tài hái lộc cho đồng tử.
Tại một số nơi, người ta dâng Cô áo xanh, đội khăn đóng (khăn vành dây) và thắt lét xanh, hai bên cài hai đóa hoa. Những chi tiết này không chỉ thể hiện vẻ đẹp mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, tượng trưng cho sự gắn kết giữa Cô với thiên nhiên, núi rừng.
Ý nghĩa tâm linh của việc thờ Cô Đôi Thượng Ngàn
Việc thờ phụng Cô Đôi Thượng Ngàn không chỉ là một hoạt động tín ngưỡng mà còn mang nhiều ý nghĩa tâm linh sâu sắc, góp phần làm phong phú đời sống tinh thần của người dân Việt Nam.
Cầu tài lộc và may mắn: Với vai trò là vị tiên cô cai quản kho lộc Sơn Lâm Sơn Trang, Cô Đôi Thượng Ngàn được người dân cầu xin ban phát tài lộc, may mắn. Nhiều người tin rằng, nếu thành tâm dâng lễ và cầu nguyện, Cô sẽ ban cho họ sự thịnh vượng, phát đạt trong công việc và cuộc sống.
Bảo vệ và che chở: Ngoài việc ban phát tài lộc, Cô Đôi Thượng Ngàn còn được xem là vị thần bảo vệ, che chở cho người dân. Trong những lúc gặp khó khăn, hoạn nạn, người ta thường cầu xin Cô phù hộ, giúp đỡ vượt qua nghịch cảnh.
Gìn giữ và phát huy văn hóa truyền thống: Việc thờ phụng Cô Đôi Thượng Ngàn góp phần gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Qua các nghi lễ, lễ hội, người dân không chỉ thể hiện lòng thành kính đối với thần linh mà còn tạo cơ hội để các thế hệ trẻ hiểu biết hơn về tín ngưỡng, phong tục của cha ông.
Lời văn Cô Đôi Thượng Ngàn thường dùng trong hát hầu Thánh
“Thiên Thai là cảnh bồng lai
Tấu Cô Đôi Thượng đại tài hái hoa
Hầu vua hầu mẫu ba tòa
Tiếng tăm lừng lẫy chúa bà yêu thương
Về đồng đánh phấn soi gương
Lược ngà chải chuốt vành dây đội đầu
Rong chơi quán Sở tần Lầu
Xe giá lên chầu thượng đế vua cha
Đệ tử Cô vô số hằng hà
Chiêu tài tiếp lộc gần xa cho đồng
Đứng trên ngàn rừng xanh ngan ngát
Thấy cô về ngỡ Phật quan âm
Tay đàn miệng hát ca ngâm
Điểm đa điểm đót tiếng trầm nhặt khoan
Vượn trên non ru con rầu rĩ
Dưới suối ngàn chim năn nỉ véo von
Vui về thú cảnh Đông Cuông
Trên ngàn cô thượng ca ngâm chơi bời
Cảnh núi rừng sương rơi lác đác
Thú hữu tình càng ngự càng vui
Ba gian lầu mát thảnh thơi
Sớm rong đỉnh núi tối ngồi sườn non
Ca rằng tang tính tình tang
Ai ơi có biết cô ngàn tôi chăng
Bốn bề hiu quạnh vắng tanh
măng tre măng lứa mọc xanh đầy ngàn
Chắp tay bái lạy cô ngàn
Sơn lâm công chúa giáng đàn chứng đây
Trần gian hồ dễ ai hay
mời cô lai giáng đền này chứng minh
Hiệu cô là công chúa Sơn tinh
mặt tròn vành nguyệt má in phấn hồng
Da cô trắng tựa tuyết đông
tóc dà dà biếc lưng ong dịu dàng
Chân cô đưa nhởn đưa ngang
Bước nào bước ấy tiên nàng nguyệt nga
Chạnh lòng vàng đá người ta
Chau mày quân tử xót xa yêng hùng
Mỗi năm đẹp một não nùng
Dạy chim oanh hót bạn cùng văn nhân
vẻ nào vẻ chẳng thêm xuân
éo le nhiều nỗi thanh tân chơi bời
Tốt tươi miệng nở hoa cười
Đáng xinh đáng lịch đáng người thuyền quyên
nàng ân nàng ái kề bên
Cô Lan cô Huệ chúa tiên thượng ngàn
Non xanh nước biếc suối vàng
Đông Cuông cảnh ấy lại càng lâng lâng
có phen cô dạy người rừng
nói ra trăm tiếng giống chung ngôn từ
Cô theo hầu Diệu tín thiền sư
Anh linh nổi tiếng Đông Cuông Từ Sơn Lâm
Ngự sơn lâm Đông Cuông Tuần Quán
Cô Đôi ngàn vạn phép anh linh
Tiên Cô biến hóa hiện hình
Cung thỉnh các bộ sơn tinh ngự về
Chữ biển đề Đại vương Lê Mại
Phép Khuông phù quốc thái dân an
Thỉnh cô chứng giám đàn tràng
Độ cho đồng tử an khang đời đời.”
Thảo luận về chủ đề