Cô Sáu Lục Cung là một trong những vị thánh cô quan trọng trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ, được biết đến với tài năng chữa bệnh cứu người. Bài viết khám phá nguồn gốc, sự tích, đền thờ và những nghi lễ liên quan đến vị thánh cô huyền bí này, người hầu cận bên Chầu Lục Cung Nương trong hệ thống thờ Mẫu Tứ Phủ của người Việt.
Cô Sáu Lục Cung là ai?
Cô Sáu Lục Cung được biết đến là vị thánh cô thứ sáu hầu cận bên Chầu Lục Cung Nương (hay còn gọi là Mẫu Thượng Ngàn) – một trong những vị nữ thần quan trọng trong Tứ Phủ.
Theo truyền thuyết dân gian, Cô Sáu Lục Cung vốn là một tiên nữ trên thiên đình. Với lòng từ bi và thương xót trước cảnh chúng sinh dưới hạ giới đang phải chịu đựng bệnh tật, đói khổ, cô đã nguyện xin giáng trần để cứu giúp người dân. Đây là một hình ảnh tiêu biểu cho tinh thần vị tha, lòng nhân ái trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam, nơi các vị thần linh thường được miêu tả là những người sẵn sàng hy sinh bản thân vì lợi ích của nhân dân.
Về nguồn gốc xuất thân của Cô Sáu Lục Cung khi giáng trần, có hai quan điểm chính được lưu truyền trong dân gian. Quan điểm thứ nhất cho rằng cô sinh ra trong một gia đình người Tày ở vùng Lạng Sơn. Tuy nhiên, quan điểm thứ hai – được nhiều người tin tưởng hơn – lại cho rằng cô sinh ra trong một gia đình người Nùng tại vùng đất Hữu Lũng, Lạng Sơn. Điều này có vẻ hợp lý hơn khi xét về mặt địa lý và dân cư, bởi vùng Hữu Lũng vốn là địa bàn sinh sống chủ yếu của người Nùng, trong khi người Tày ít xuất hiện ở khu vực này.
Sự không thống nhất về nguồn gốc dân tộc của Cô Sáu phản ánh tính chất đa dạng và phức tạp của tín ngưỡng dân gian Việt Nam, nơi các yếu tố văn hóa của nhiều dân tộc khác nhau đan xen, hòa quyện vào nhau. Tuy nhiên, dù là người Tày hay người Nùng, điều này không làm giảm đi sự tôn kính mà người dân dành cho Cô Sáu Lục Cung, bởi điều quan trọng nhất vẫn là những đóng góp và công đức của cô đối với cộng đồng.
Một điểm đáng chú ý khác trong lai lịch của Cô Sáu là vị trí của cô trong hệ thống thờ Mẫu. Có hai luồng ý kiến về việc cô hầu cận vị thánh nào. Đa số truyền thuyết cho rằng cô là người hầu cận bên Chầu Lục Cung Nương, do đó mới có tên gọi Cô Sáu Lục Cung. Tuy nhiên, một số tài liệu khác lại cho rằng cô là người hầu cận bên Mẫu Thượng Ngàn (hay còn gọi là Chúa Sơn Trang), vì thế mà cô còn được gọi là Cô Sáu Sơn Trang.
Sự tích Cô Sáu Lục Cung
Theo truyền thuyết dân gian, khi giáng sinh xuống trần gian, Cô Sáu Lục Cung đã mang theo mình tài năng thiên bẩm về y thuật. Ngay từ khi còn nhỏ, cô đã thể hiện khả năng phi thường trong việc nhận biết và chữa trị các loại bệnh tật. Điều đặc biệt là cô không chỉ biết cách chữa những căn bệnh thông thường mà còn có thể điều trị được cả những chứng bệnh nan y, hiểm nghèo mà y học thời bấy giờ bó tay.
Cuộc đời của Cô Sáu gắn liền với những chuyến đi dài khắp vùng miền của xứ Lạng, băng rừng vượt suối để tìm kiếm các loại thảo dược quý hiếm. Cô thường một mình lên những ngọn núi cao, vào sâu trong những cánh rừng già để hái thuốc, không quản ngại khó khăn, gian khổ. Hình ảnh người con gái với chiếc nón xanh, chân quấn xà cạp, vai mang gùi thuốc đã trở thành biểu tượng quen thuộc trong tâm thức người dân địa phương.
Với tài năng y thuật và tấm lòng nhân hậu, Cô Sáu đã cứu giúp vô số người dân nghèo khó thoát khỏi bệnh tật. Đặc biệt, cô không bao giờ đòi hỏi thù lao từ những gia đình khó khăn, thậm chí còn tự tay chăm sóc họ cho đến khi khỏi bệnh. Nhiều người đã từ cõi chết trở về nhờ bàn tay chữa trị tài tình của cô. Chính vì vậy, danh tiếng của Cô Sáu nhanh chóng lan rộng khắp vùng, không chỉ giới hạn trong cộng đồng người Nùng mà còn cả với người Kinh và các dân tộc khác.
Một chi tiết đáng chú ý trong sự tích về Cô Sáu là mối quan hệ giữa cô với thế giới tự nhiên. Truyền thuyết kể rằng, khi cô đi vào rừng, các loài thú dữ đều phải cúi đầu kính nể, không dám làm hại. Thậm chí, chúng còn dẫn đường chỉ lối cho cô tìm đến những nơi có dược liệu quý. Điều này thể hiện quan niệm về sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam, đồng thời cũng là biểu tượng cho đức hạnh và phẩm chất cao quý của Cô Sáu.
Ngoài tài năng y thuật, Cô Sáu còn được biết đến với khả năng trừ tà, xua đuổi ma quỷ. Cô thường thực hiện các nghi lễ vào canh ba, canh tư, thời điểm âm khí mạnh nhất, để bảo vệ dân làng khỏi những thế lực xấu xa. Điều này càng làm tăng thêm sự kính nể và lòng biết ơn của người dân đối với cô.
Sau khi hoàn thành sứ mệnh trần gian, Cô Sáu Lục Cung đã trở về với cõi tiên. Để tưởng nhớ công đức to lớn của cô, người dân địa phương đã lập đền thờ và hàng năm tổ chức các lễ hội, nghi lễ cúng bái để tỏ lòng biết ơn và cầu mong sự phù hộ từ cô.
Hình tượng Cô Sáu Lục Cung trong tín ngưỡng thờ Mẫu
Trong hệ thống tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ Phủ, Cô Sáu Lục Cung chiếm một vị trí đặc biệt. Cô không chỉ là một vị thánh cô được tôn kính mà còn là biểu tượng cho lòng nhân ái, sự hy sinh và tinh thần phụng sự cộng đồng. Hình tượng của cô đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ người Việt, đặc biệt là những người theo đạo Mẫu.
Về ngoại hình, Cô Sáu Lục Cung thường được miêu tả là một thiếu nữ xinh đẹp, với làn da trắng ngần, đôi mắt sáng và mái tóc đen dài mượt như mây. Cô thường mặc áo lam ngắn vạt, rộng tay – trang phục đặc trưng của phụ nữ dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc. Đầu cô đội khăn xanh, chít hoa, với trâm cài và lược dắt. Đôi tay cô đeo vòng bạc – một loại trang sức phổ biến của phụ nữ dân tộc Nùng và Tày. Hình ảnh này vừa thể hiện nguồn gốc dân tộc của cô, vừa tạo nên vẻ đẹp dịu dàng, thanh thoát đặc trưng của một tiên nữ.
Trong các buổi hầu đồng, Cô Sáu Lục Cung là một trong những vị thánh cô thường xuyên được thỉnh mời ngự xuống. Khi cô nhập vào thanh đồng, người ta có thể nhận ra qua những cử chỉ, điệu bộ nhẹ nhàng, dịu dàng nhưng đầy uy nghiêm. Cô thường làm lễ khai cuông (một nghi thức đặc biệt trong hầu đồng) rồi múa mồi – một điệu múa đặc trưng của các tiên cô trên Thượng Ngàn.
Điều đáng chú ý là Cô Sáu không chỉ được thỉnh mời trong các buổi hầu đồng tại đền Lục Cung hay trên đất Lạng Sơn, mà còn xuất hiện trong nhiều dịp lễ hội khác nhau trên khắp miền Bắc Việt Nam. Điều này cho thấy tầm ảnh hưởng rộng lớn và sự tôn kính mà người dân dành cho cô, vượt ra khỏi giới hạn địa lý và dân tộc.
Ngoài ra, Cô Sáu còn được xem là vị thần có khả năng ban phát tài lộc, mang lại may mắn và thịnh vượng cho người dân. Trong các buổi hầu đồng, người ta thường thấy cô ban “lộc” cho các tín đồ dưới dạng tiền, hoa quả, hoặc các vật phẩm khác. Đây là biểu tượng cho sự phù hộ và ban phước của cô đối với những người có lòng thành kính.
Đền thờ Cô Sáu Lục Cung ở đâu?
Khác với nhiều vị thánh khác trong hệ thống thờ Mẫu, Cô Sáu Lục Cung không có đền thờ riêng biệt. Thay vào đó, cô được thờ phụng tại đền Lục Cung (còn gọi là đền Chín Tư) nằm ở thôn Chín Tư, xã Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn. Đây là một điểm đến tâm linh quan trọng, không chỉ đối với người dân địa phương mà còn với nhiều tín đồ đạo Mẫu trên khắp cả nước.
Tham khảo các đền, chùa khác tại Lạng Sơn:
Đền Lục Cung là nơi thờ chính của Chầu Lục Cung Nương (hay còn gọi là Chầu Sáu Lục Cung) – một trong những vị nữ thần quan trọng trong hệ thống Tứ Phủ. Cung thờ Cô Sáu Lục Cung được xây dựng ngay cạnh chính cung đền Chầu Lục, thể hiện mối quan hệ gắn bó giữa cô và vị nữ thần mà cô hầu cận.
Về kiến trúc, đền Lục Cung mang đậm phong cách truyền thống của miền núi phía Bắc Việt Nam, với mái ngói cong, cột gỗ chạm trổ tinh xảo và nhiều chi tiết trang trí mang tính biểu tượng. Đền được xây dựng trên một khu đất cao, bao quanh là núi non trùng điệp, tạo nên một không gian thiêng liêng, tách biệt với cuộc sống thế tục.
Đường lên đền khá hiểm trở, với nhiều bậc đá và đoạn dốc, phản ánh vị trí “trên ngàn” của Cô Sáu trong hệ thống thờ Mẫu. Theo quan niệm dân gian, việc phải vượt qua chặng đường khó khăn để đến được đền là một phần của quá trình thanh tẩy tâm hồn, chuẩn bị cho việc gặp gỡ với thần linh.
Bên trong đền, không gian thờ tự được bố trí trang nghiêm, với bàn thờ chính dành cho Chầu Lục Cung Nương và bàn thờ phụ dành cho Cô Sáu cùng các vị thánh khác. Trên bàn thờ Cô Sáu thường có tượng hoặc tranh vẽ hình ảnh cô, cùng với các đồ thờ cúng như hương, hoa, trầu cau, rượu và các lễ vật khác.
Đền Lục Cung không chỉ là nơi thờ phụng mà còn là trung tâm văn hóa tâm linh của cộng đồng. Hàng năm, tại đây diễn ra nhiều lễ hội và nghi lễ quan trọng, thu hút đông đảo tín đồ và du khách tham quan. Đặc biệt, vào ngày 10 tháng 5 âm lịch hàng năm, đền trở nên vô cùng nhộn nhịp với các hoạt động cúng bái, hầu đồng và nhiều nghi lễ truyền thống khác.
Ngoài giá trị tâm linh, đền Lục Cung còn mang ý nghĩa văn hóa và lịch sử to lớn. Đây là minh chứng sống động cho sự giao thoa văn hóa giữa các dân tộc Việt Nam, đặc biệt là giữa người Kinh và các dân tộc thiểu số như Nùng, Tày. Đền cũng là nơi lưu giữ nhiều di sản văn hóa phi vật thể quý giá, như các bài văn khấn, điệu múa, âm nhạc và các nghi lễ truyền thống.
Đối với người dân địa phương, đền Lục Cung không chỉ là nơi thờ phụng mà còn là niềm tự hào, là biểu tượng cho bản sắc văn hóa và tinh thần cộng đồng. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của đền không chỉ góp phần gìn giữ di sản văn hóa mà còn tăng cường sự đoàn kết và gắn bó giữa các thành viên trong cộng đồng.
Nghi lễ và văn khấn thờ cúng Cô Sáu Lục Cung
Trong tín ngưỡng thờ Mẫu, việc thờ cúng Cô Sáu Lục Cung được thực hiện theo những nghi thức đặc biệt, phản ánh vị trí và vai trò quan trọng của cô trong hệ thống thần linh. Các nghi lễ này không chỉ là hình thức bày tỏ lòng tôn kính mà còn là cách để tín đồ kết nối với thế giới tâm linh, cầu mong sự phù hộ và ban phước.
Nghi lễ hầu đồng và vai trò của Cô Sáu
Hầu đồng là một nghi lễ quan trọng trong tín ngưỡng thờ Mẫu, trong đó các vị thần linh được mời về nhập vào cơ thể của thanh đồng (người đồng) để giao tiếp với tín đồ. Cô Sáu Lục Cung là một trong những vị thánh cô thường xuyên được thỉnh mời trong các buổi hầu đồng.
Khi Cô Sáu ngự xuống, thanh đồng sẽ thay đổi trang phục, đeo các phụ kiện đặc trưng của cô như khăn xanh, vòng bạc, và mặc áo lam ngắn vạt. Sau đó, thanh đồng sẽ thực hiện nghi thức khai cuông – một nghi lễ đặc biệt để chào đón và tỏ lòng kính trọng đối với vị thần linh vừa ngự xuống.
Tiếp theo là phần múa mồi, trong đó thanh đồng thể hiện các điệu múa đặc trưng của Cô Sáu, với những động tác nhẹ nhàng, uyển chuyển nhưng đầy uy nghiêm. Điệu múa này không chỉ là biểu hiện của vẻ đẹp nghệ thuật mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, thể hiện sự kết nối giữa thế giới trần gian và thế giới thần linh.
Trong suốt thời gian ngự đồng, Cô Sáu sẽ ban phước, chữa bệnh và tư vấn cho các tín đồ. Đây là khoảnh khắc thiêng liêng, khi tín đồ có cơ hội trực tiếp giao tiếp với vị thần linh mà họ tôn kính. Nhiều người tin rằng, những lời khuyên và sự ban phước từ Cô Sáu trong lúc này có hiệu lực đặc biệt, có thể giúp họ vượt qua khó khăn, bệnh tật và đạt được may mắn, thịnh vượng.
Bản văn thỉnh Cô Sáu Lục Cung
Trong tín ngưỡng thờ Mẫu, văn khấn đóng vai trò quan trọng, là phương tiện để tín đồ giao tiếp với thần linh. Đối với Cô Sáu Lục Cung, có nhiều bài văn khấn khác nhau, tùy thuộc vào mục đích và hoàn cảnh cụ thể của việc cúng bái.
Một trong những bài văn thỉnh Cô Sáu phổ biến nhất bắt đầu bằng câu:
“Đệ tử con dâng bài văn tấu
Cung thỉnh mời cô Sáu sơn trang
Đền thờ lập ở trên ngàn
Lô xô đá mọc ngổn ngang mấy tầng”
Bài văn này miêu tả chi tiết về vị trí đền thờ của Cô Sáu, nằm trên núi cao với địa hình hiểm trở, xung quanh là đá núi và cây cối um tùm. Tiếp theo, bài văn ca ngợi vẻ đẹp và tài năng của Cô Sáu:
“Tiên cô Sáu vâng lời Mẫu Thượng
Hái thuốc tiên độ lượng nơi nơi
Nón xanh đủng đỉnh lên đồi
Chân quấn xà cạp chiếc gùi trên vai”
Đoạn văn này nhấn mạnh vai trò của Cô Sáu trong việc hái thuốc chữa bệnh cho người dân, đồng thời mô tả hình ảnh quen thuộc của cô khi đi vào rừng tìm dược liệu. Bài văn cũng ca ngợi vẻ đẹp của Cô Sáu:
“Thật ưa ngắm đôi tay vòng bạc
Thẳng đường ngôi mườn mượt tóc mây
Da ngà vẻ ngọc hây hây
Môi trầu cắn chỉ vẻ đầy khuôn trăng”
Phần cuối của bài văn thường là lời cầu xin sự phù hộ và ban phước từ Cô Sáu:
“Mẫu yêu cô Sáu nết na
Độ cho đệ tử gần xa yên lành”
Ngoài bài văn thỉnh chính, còn có nhiều bài văn khác dùng trong các dịp lễ hội hoặc nghi lễ đặc biệt. Mỗi bài văn đều có nội dung và cách thức trình bày riêng, nhưng đều thể hiện lòng tôn kính và niềm tin mãnh liệt vào sự phù hộ của Cô Sáu Lục Cung.
Tham khảo:
Đặc biệt, vào ngày 10 tháng 5 âm lịch – ngày khánh tiệc của Cô Sáu Lục Cung
Thảo luận về chủ đề