Trong dòng chảy văn hóa dân gian Việt Nam, tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ Phủ là một nét đẹp độc đáo, thể hiện sự tôn kính đối với các vị nữ thần cai quản tự nhiên. Trong hệ thống thần linh ấy, Cô Bé Mỏ Than vốn là một thánh cô bản cảnh ngự trên Đền Cô Bé Mỏ Than Tuyên Quang, dân gian cho rằng cô cũng là một trong những hiện thân của Cô Bé Thượng Ngàn trên vùng Tuyên Quang
Bài viết này sẽ đưa bạn vào hành trình khám phá huyền thoại, tín ngưỡng và ngôi đền thiêng thờ Cô Bé Mỏ Than!
Sự Tích Cô Bé Mỏ Than
Câu chuyện về Cô Bé Mỏ Than được lưu truyền qua nhiều thế hệ, nhuốm màu sắc huyền bí và linh thiêng. Tích xưa kể rằng, thần Kim Quy từ miền Đông Hải, nghe tin Vua Cha và Thánh Mẫu sở hữu mỏ quý, đã nảy sinh lòng tham, rủ rê Kình Ngư cùng nhau đánh cắp. Trong lúc Kim Quy lẻn vào hang mỏ, Ông Cóc – vị thần cai quản miếu sơn thần gần đó – đã phát hiện và nghiến răng báo động.
Tiếng nghiến răng của “cậu ông trời” vang vọng đến thiên cung, khiến Ngọc Hoàng Thượng Đế tức giận. Ngài liền cử Cô Bé, cưỡi trên hai con thiên long, giáng trần trừng trị kẻ gian. Cô Bé đã dũng mãnh chặn đứng Kim Quy, để lại dấu chân trên lưng rùa và khiến vị thần này hóa đá. Kình Ngư cũng chịu chung số phận. Sau đó, Cô Bé xin Vua Cha và Thánh Mẫu cho phép cây cối mọc um tùm bao phủ mỏ, giữ gìn nguồn tài nguyên quý giá cho muôn đời. Ngoài ra cô còn chữa bệnh cho bách gia trăm họ. Nhất là những người dở dại dở điên.
Không chỉ là vị thần bảo vệ mỏ, Cô Bé còn ban phước lành cho dân làng, chữa bệnh cứu người. Khi rảnh rỗi, cô lại gọi đàn chim ngũ sắc về ca hát, tạo nên khung cảnh thần tiên. Đôi dải thắt lưng màu đen của cô hóa thành đôi long xà có mào, canh giữ đền phủ. Người dân tin rằng, ai thành tâm nhìn thấy đôi long xà sẽ được ban phúc, còn kẻ dã tâm sẽ bị trừng phạt.
Cô Bé Mỏ Than Trong Tín Ngưỡng Tứ Phủ
Trong hệ thống thần linh Tứ Phủ, Cô Bé Mỏ Than được xem là một trong những hiện thân của Cô Bé Thượng Ngàn, vị thánh cô cai quản miền rừng núi. Cô Bé Thượng Ngàn vốn nổi tiếng với tài phép biến hóa và lòng yêu thương con người. Cô Bé Mỏ Than cũng mang những đặc tính này, nhưng gắn liền với một địa danh cụ thể và một câu chuyện riêng biệt.
Sự xuất hiện của Cô Bé Mỏ Than trong tín ngưỡng Tứ Phủ cho thấy sự giao thoa giữa tín ngưỡng bản địa và các yếu tố của đạo Mẫu. Hình tượng Cô Bé vừa mang nét thần tiên, vừa gần gũi với đời sống của người dân vùng mỏ. Cô không chỉ là vị thần bảo vệ tài nguyên, mà còn là người che chở, ban phát phúc lộc cho cộng đồng.
Đền Thờ Cô Bé Mỏ Than Ở Đâu?
Đền Mỏ Than, tọa lạc tại phường Minh Xuân, thành phố Tuyên Quang, là nơi thờ phụng Cô Bé Mỏ Than. Ngôi đền này không chỉ là một địa điểm tâm linh, mà còn là một di tích lịch sử – văn hóa cấp tỉnh, ghi dấu những thăng trầm của vùng đất Tuyên Quang.
Xem thêm:
Kiến Trúc và Không Gian Đền
Đền Mỏ Than được xây dựng vào đầu thế kỷ XX, trên một quả đồi nhỏ, giữa khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ. Từ chân núi, du khách đi theo con đường lát đá, hai bên là hàng cây cổ thụ, dẫn lên đến đền. Kiến trúc đền theo kiểu chữ “Đinh”, gồm tòa tiền đường và hậu cung, quay mặt về hướng Đông Nam.
Điểm nhấn của đền là bức bình phong phía trước, được xây bằng gạch, tạo dáng hình cuốn thư. Trên đó đắp nổi chữ “Thọ” tròn, hai bên là hình rồng chầu cách điệu và hoa văn kỷ hà. Phía sau bức bình phong là tòa tiền đường ba gian, với các cấu kiện được bào trơn, mái lợp ngói mũi hài. Hậu cung liền với gian giữa tiền đường, là nơi đặt khám thờ và tượng Tam Tòa Thánh Mẫu.
Giá Trị Lịch Sử và Văn Hóa
Đền Mỏ Than không chỉ là nơi thờ phụng Cô Bé, mà còn là nơi thờ Mẫu Thượng Ngàn và Đức Thánh Trần (Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn). Ban đầu, đền được dựng lên để thờ Đức Thánh Trần, nhưng sau vụ sập hầm mỏ than năm 1924, người dân tin rằng đã mạo phạm đến Bà Chúa Rừng Xanh, nên đã xây dựng thêm đền thờ Mẫu Thượng Ngàn và Cô Bé Mỏ Than.
Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, đền Mỏ Than còn là nơi hoạt động bí mật của các cán bộ cách mạng. Ngày 20/3/1940, chi bộ Mỏ Than – chi bộ Đảng đầu tiên của tỉnh Tuyên Quang – được thành lập tại đây. Đền đã chứng kiến những sự kiện lịch sử quan trọng, góp phần vào thắng lợi của cuộc kháng chiến.
Các Ngày Lễ Chính Tại Đền
Đền Mỏ Than có nhiều ngày lễ quan trọng trong năm, thu hút đông đảo người dân và du khách thập phương đến chiêm bái:
- Lễ đón xuân (1-3 tháng Giêng)
- Lễ khai bút (16 tháng Giêng)
- Lễ thượng nguyên (11-12 tháng Giêng)
- Tiệc Mẫu Tuyên Quang (18 tháng Hai)
- Lễ nhập hạ (24 tháng Sáu)
- Tiệc Hoàng Bảy (18 tháng Bảy)
- Tiệc Trần Triều (20 tháng Tám)
- Tiệc Mẫu Cửu (9 tháng Chín)
- Tiệc ông Hoàng Mười (10 tháng Mười)
- Tiệc quan Giám Sát (17 tháng Mười Một)
- Lễ tất niên (9 tháng Chạp)
- Lễ xếp ấn (25 tháng Chạp)
Cô Bé Mỏ Than không chỉ là một nhân vật trong truyền thuyết, mà còn là một biểu tượng văn hóa, tâm linh của người dân Tuyên Quang. Câu chuyện về cô, ngôi đền thờ cô, và những nghi lễ liên quan đến cô là một phần không thể thiếu trong di sản văn hóa của vùng đất này. Đến với đền Mỏ Than, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp kiến trúc, cảnh quan thiên nhiên, mà còn được hòa mình vào không gian linh thiêng, tìm hiểu về những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
Bản văn Cô Bé Mỏ Than
” Ai đi lên mẫu Tuyên Quang
Nhớ đền cô bé Mỏ than thì vào
Mỏ Than cô bé thấp cao
Mấy tầng lộng lẫy treo vào cây xanh
Xa xưa huyền thoại chuyển mình
Linh từ chốn ấy anh linh muôn đời
Hang rùa nước đọng đầy vơi
Vết chân còn đó muôn đời về sau
Nhớ ơn cô bé từ lâu
Nhân dân truyền tục lập ngôi đền thờ… “
Thảo luận về chủ đề