Đền Dầm là một trong những di tích tâm linh nổi tiếng tại miền Bắc Việt Nam, nơi thờ phụng Mẫu Thoải – vị nữ thần cai quản vùng thủy cung trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Với lịch sử tồn tại hàng trăm năm, ngôi đền không chỉ là nơi thờ tự thiêng liêng mà còn là chứng nhân lịch sử ghi dấu nhiều triều đại phong kiến Việt Nam.
Đền Dầm ở đâu?
Đền Dầm tọa lạc tại thôn Sâm Dương, xã Ninh Sở, huyện Thường Tín, Hà Nội. Với tên gọi khác là Xâm Xương Linh Từ theo địa danh của vùng đất này, Đền Dầm nằm trong một quần thể di tích tâm linh bao gồm Chùa Công Minh, Đền Mẫu Cửu (nằm sát tường với Đền Dầm) và Đền Đại Lộ (cách đó khoảng 200 mét).
Đây là một ngôi đền thiêng có lịch sử từ thời nhà Trần, đã được các triều đại Trần, Lê, Nguyễn sắc phong đến 28 lần (7 đạo từ triều Trần, 13 đạo từ triều Lê và 8 đạo từ triều Nguyễn). Con số này được xem là một kỷ lục về số lượng sắc phong, ngang bằng với Phủ Tiên Hương – nơi thờ Mẫu Liễu Hạnh tại Phủ Dày, cho thấy tầm quan trọng và sự linh thiêng của ngôi đền trong tâm thức người Việt.
Cách Đền Dầm khoảng 2km, tại xã Hồng Vân cũng có một ngôi đền thờ Mẫu Thoải khác là Đền Xâm Thị. Cả hai đền này đều có cùng tích về Mẫu Thoải và được xem là hai đền chính thờ vị nữ thần này, gắn liền với tích Mẫu Thoải hiển linh phù trợ vua Trần Nhân Tông đánh giặc Nguyên Mông.
Thần phả và câu chuyện về Mẫu Thoải tại Đền Dầm
Thần phả về Mẫu Thoải tại Đền Dầm có nhiều điểm tương đồng với thần tích về vị nữ thần này tại vùng Tuyên Quang. Theo thần phả, Mẫu Thoải vốn là một tiên nữ trên thiên đình, do làm vỡ chén ngọc nên bị giáng xuống thủy cung làm con gái của Thủy Quốc Động Đình Long Vương.
Sau đó, nàng được gả cho Đô Đốc Côn Bằng đại tướng quân Kinh Xuyên. Tuy nhiên, vợ lẽ của Kinh Xuyên là Thảo Mai vì ghen ghét nên đã vu khống nàng tư thông phản bội chồng. Kinh Xuyên tin lời và đày nàng xuống trần gian. Trong 10 năm sống ở núi Ngọc Hồ Kim Quy, nàng sống cô độc, làm bạn với chim muông và sinh sống bằng hoa trái.
Một ngày nọ, nhớ quê nhà, nàng ngâm một bài thơ đầy tâm trạng. Tiếng ngâm của nàng đã vô tình được Liễu Nghị – một danh sĩ thời bấy giờ nghe thấy. Ông đã giúp nàng gửi thư về thủy cung, giải oan cho nàng. Nhờ đó, nàng được trở về thủy quốc và Long Vương đã gả nàng cho Liễu Nghị, phong làm Phò Mã Quốc Tể quận công.
Sau khi công chúa về thủy quốc, dân chúng hai bên bờ sông Cái từ thượng nguồn Ngọc Hồ Kim Quy đến hạ lưu Ba Lạt (Thái Bình) đều mắc bệnh dịch. Dân chúng và quan lại đã lập đàn cầu nguyện. Tại làng Xâm Miện (nay là Xâm Dương, Ninh Sở, Thường Tín), người dân đều mơ thấy một người con gái mặc áo trắng, đai ngọc lưu ly, ngự trên rồng vàng bay lên từ mặt nước. Nàng tự xưng là con gái Động Đình Long Vương, được Thượng đế sắc phong giúp nước cứu dân cõi Nam Giao. Sau đó, bệnh dịch dần tiêu tan, dân làng đã xây dựng miếu thờ để tưởng nhớ công đức của nàng.
Thần tích về sự hiển linh của Mẫu Thoải giúp vua Trần Nhân Tông
Một trong những thần tích nổi tiếng về Mẫu Thoải tại Đền Dầm là câu chuyện về việc nàng hiển linh giúp vua Trần Nhân Tông và Trần Hưng Đạo chống lại quân Nguyên Mông.
Theo thần tích, trong thời kỳ kháng chiến chống quân Nguyên Mông, Hưng Đạo Đại Vương đã kéo quân qua Xâm Dương và dừng chân nghỉ lại bên sông. Đêm đó, ông đã chứng kiến cảnh sóng nổi, cát bay, mây trời vần vũ và một tiên nữ mặc áo trắng, đai lưu ly cưỡi rồng vàng xuất hiện trên mặt nước. Tiên nữ cho biết bà được Thượng đế phái đến để hộ quốc an dân và giúp đỡ quân đội Đại Việt đánh giặc.
Quả nhiên, không lâu sau đó, khi thuyền giặc kéo qua Xâm Dương, bỗng dưng nổi sóng to gió lớn khiến thuyền bè và lương thực của giặc đều chìm, giặc chết vô số. Sự hiển linh của Mẫu Thoải cũng xuất hiện trong các trận chiến lớn khác như Tây Kết, Hàm Tử, Chương Dương Đô, Đông Bộ Đầu, giúp quân Đại Việt giành chiến thắng.
Sau khi đất nước thái bình, Trần Hưng Đạo đã tâu lên triều đình về sự linh phù của Thánh Mẫu tại Xâm Dương. Triều đình đã ban thưởng cho dân Xâm Dương tiền bạc để xây dựng ngôi đền to lớn và cấp ruộng đất để lo việc cúng tế hàng năm, đồng thời sắc phong cho Thánh Mẫu.
Kiến trúc độc đáo của Đền Dầm
Đền Dầm là một trong số ít các đền phủ vẫn còn giữ được vóc dáng kiến trúc cổ, ít bị pha tạp bởi các yếu tố hiện đại. Ngôi đền có không gian rộng rãi với kiến trúc cổ kính, cột gỗ và mái ngói cũ ngả màu theo thời gian, tạo nên một không gian thoáng đãng và linh thiêng.
Cổng đền cao rộng với ba cửa vào, sáu trụ xây, trên đắp nghê chầu, hoa văn và câu đối được chạm khắc tỉ mỉ. Tường đền được đắp long mã, tuy nhiên một số chi tiết đã được trùng tu với vôi quét màu vàng, nâu theo phong cách hiện đại.
Sân đền khá rộng và được lát gạch. Bên trái chánh điện có một gốc đa cổ thụ được cho là đã tồn tại 800 năm. Gốc đa có nhiều rễ phụ biến thành gốc, tương tự như cây đa ở Tây Thiên.
Chánh điện của đền là một nếp nhà dài với mái ngói vảy cá thô dày (khác với vảy cá xưa thường mỏng và thanh hơn). Cột gỗ được sơn màu nâu, và có năm bậc cấp lên chánh điện được láng xi măng. Bên trong đền, các hương án và bàn thờ đều được chạm trổ công phu và sơn son thếp vàng, thể hiện sự trang nghiêm và tôn kính đối với vị thần được thờ phụng.
Ngoài việc thờ Mẫu Thoải, Đền Dầm còn có miếu cô, miếu cậu và đặc biệt là miếu thờ Trần Hưng Đạo – vị anh hùng dân tộc đã có công lớn trong việc đánh đuổi giặc ngoại xâm và cũng là người đã chứng kiến sự hiển linh của Mẫu Thoải.
Lễ hội truyền thống tại Đền Dầm
Lễ hội chính của Đền Dầm diễn ra từ mùng 5 đến mùng 7 tháng 2 âm lịch hàng năm, nhưng thực tế lễ hội thường kéo dài trong 10 ngày, từ mùng 1 đến hết ngày 10 tháng 2. Đây là dịp để người dân địa phương và du khách thập phương về đây tưởng nhớ công đức của Mẫu Thoải và cầu mong một năm mới an lành, may mắn.
Lễ hội Đền Dầm bao gồm cả phần lễ và phần hội. Phần lễ thường diễn ra trang nghiêm với các nghi thức cúng tế truyền thống. Phần hội sôi động với nhiều hoạt động văn hóa dân gian đặc sắc như rước nước, múa rồng, múa sư tử, kéo chữ, cờ người, hát quan họ và chọi gà.
Lễ hội Đền Dầm không chỉ là dịp để người dân tưởng nhớ và tôn vinh Mẫu Thoải mà còn là cơ hội để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Qua đó, thế hệ trẻ có thể hiểu hơn về lịch sử, văn hóa và tín ngưỡng của cha ông, góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc trong thời đại hiện nay.
Thảo luận về chủ đề