Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ là ai?

Trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam tứ phủ của người Việt, tam tòa Thánh Mẫu là ba vị nữ thần cai quản ba miền khác nhau của thế giới. Mẫu Đệ Nhất cai quản miền trời (thượng thiên), Mẫu Đệ Nhị cai quản miền rừng núi (thượng ngàn), và Mẫu Đệ Tam cai quản miền sông nước (thoải phủ). Thánh Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ là vị thánh mẫu thứ ba trong hệ thống này.

Trên ban thờ Tam tòa thánh Mẫu, Mẫu Thoải thường được thể hiện mặc xiêm y màu trắng, ngồi bên trái Thánh mẫu Đệ nhất Thượng Thiên. Màu trắng của xiêm y tượng trưng cho nước – thế giới mà Mẫu cai quản. Chữ “Thoải” trong danh xưng của Mẫu là cách đọc chệch từ chữ “Thủy” (nghĩa là nước).

Mẫu Thoải còn có nhiều danh hiệu khác như “Bạch Ngọc Thủy Tinh Xích Lân Long Nữ Công Chúa”, “Động Đình Trung Công Chúa Ngọc Hồ Thần Nữ”. Những danh hiệu này đều gắn liền với nguồn gốc của Mẫu từ thủy cung và vai trò cai quản sông nước của Ngài.

Trong hệ thống tín ngưỡng thờ Mẫu, Mẫu Thoải đóng vai trò quan trọng đặc biệt đối với một đất nước có nhiều sông ngòi, đầm hồ và bờ biển dài như Việt Nam. Ngài được xem là vị thần bảo hộ cho ngư dân, những người làm nghề liên quan đến sông nước, và cũng là vị thần có khả năng kiểm soát lũ lụt, bảo vệ mùa màng và cuộc sống của người dân. Nguồn: Thủy cung Thánh Mẫu là ai?

Sự tích Thánh Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ

Nguồn gốc và câu chuyện về Mẫu Thoải

Có nhiều truyền thuyết khác nhau về nguồn gốc của Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ. Theo truyền thuyết phổ biến nhất, Mẫu vốn là con gái của Vua Bát Hải Long Vương Thủy Quốc Động Đình. Theo lệnh vua cha, Ngài kết duyên với Kính Xuyên – con trai của Vua Đất.

Một ngày nọ, khi Kính Xuyên vắng nhà, tiểu thiếp Thảo Mai đã tìm cách hãm hại Mẫu bằng cách giả mạo thư từ để vu khống Ngài thất tiết. Kính Xuyên mù quáng tin theo lời Thảo Mai, đã đóng cũi nhốt Mẫu và đem bỏ lên rừng cho thú dữ ăn thịt.

Thế nhưng, tại nơi rừng sâu, Mẫu không những được thú rừng yêu quý, mang trái cây đến dâng, mà còn tình cờ gặp được nho sĩ Liễu Nghị. Cảm thương trước nỗi oan của Mẫu, Liễu Nghị đã theo lời chỉ dẫn mang thư của Mẫu đến Hồ Động Đình. Chàng dùng kim thoa gõ vào cây ngô đồng như lời Mẫu dặn, và làn nước đã rẽ làm đôi đón chàng tới thủy cung. Tại đây, chàng kể hết sự tình cho vua cha của Mẫu.

Sau khi biết được sự thật, vua cha đã sai người đi đón và minh oan cho Mẫu. Đồng thời, vua cho phép Mẫu kết duyên với Liễu Nghị và trừng phạt Kính Xuyên cùng Thảo Mai vì tội vu khống.

Một truyền thuyết khác lại cho rằng Mẫu là con gái của Long Vương và đã kết duyên với Kinh Dương Vương – con cháu của Thần Nông. Hai người sau đó sinh ra Lạc Long Quân, tổ tiên của người Việt. Điều này được ghi lại trong phần Ngoại ký của Đại Việt sử ký toàn thư và Lĩnh Nam chích quái.

Dù nguồn gốc của Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ được kể theo cách nào, thì tựu chung lại đều thể hiện cách người Việt tôn vinh vị thần của sông nước. Đây là cách con người vật chất hóa tình cảm của mình với tự nhiên, nhân hóa tự nhiên để tự nhiên gần gũi hơn với đời sống con người.

Bốn lần Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ hiển linh giúp nước

Theo truyền thuyết, Mẫu Thoải đã nhiều lần hiển linh giúp đỡ các vị vua và nhân dân Việt Nam trong những thời điểm khó khăn:

Lần thứ nhất: Mẫu hiển linh giúp vua Lý Thái Tổ

Tương truyền vùng Đồng Bằng Bắc Bộ thường xuyên bị lũ lụt. Khi vua Lý Thái Tổ dời đô về Thăng Long, ông bắt đầu công việc trị thủy. Công việc này kéo dài đến tận thời vua Lý Thái Tông mới căn bản hoàn thành. Trong suốt quá trình xây dựng hệ thống đê, lũ lụt vẫn thường xuyên xảy ra gây khó khăn cho nhân dân. Mẫu Thoải đã phái các thủy thần, tướng lĩnh của mình đến các làng ven Thăng Long để âm phù giúp dân đắp đê chống lụt. Thần tích này còn được ghi lại tại các làng Nhật Chiêu, Quảng Bá, Tây Hồ, Yên Phụ.

Lần thứ hai: Mẫu hiển linh giúp Trần Hưng Đạo

Khi quân Nguyên xâm lăng đất nước, vua Trần Nhân Tông phong Trần Hưng Đạo làm Đại Nguyên Soái cất quân đi dẹp giặc. Khi đi ngang qua sông Xâm Miện (khu đền Dầm), Trần Hưng Đạo cho quân lính cắm trại dừng chân bên bãi sông còn mình thì ở lại trên thuyền.

Đêm đến, trong cơn mơ, ông thấy một người con gái áo trắng, mang đai ngọc lưu ly cưỡi rồng vàng đến trước mặt và nói: “Thiếp là con gái Long Vương là Thủy Tinh Ngọc Dung công chúa, được lệnh đến giúp ngài diệt giặc. Ngài hãy đem quân đuổi giặc, thiếp nguyện âm phù trợ giúp.”

Khi tỉnh dậy, Trần Hưng Đạo biết đó là điềm báo có người phù trợ nên đã xua quân đại chiến với giặc. Trong lúc hai bên giao tranh ác liệt, gió bấc nổi lên, nước sông cuồn cuộn, sóng nổi ngập trời làm cho chiến thuyền của giặc bị nhấn chìm tả tơi.

Sau khi thắng trận trở về, Trần Hưng Đạo đã tâu vua về sự hiển linh của Ngọc Dung. Vua đã sai sứ đến miếu (nay là đền Dầm) bái tạ và ban sắc phong: “Hoàng Long tĩnh mạch, đoan trang. Anh linh Thục Diệu phu nhân Trung Đẳng Thần.”

Lần thứ ba: Mẫu hiển linh giúp vua Lê Thánh Tông

Tích này liên quan đến ngôi đền Hàn Sơn nổi tiếng tại Thanh Hóa. Khi vua Lê Thánh Tông đem quân đi đánh Chiêm Thành, thuyền đi qua sông Lèn thì gặp một trận cuồng phong. Vua bèn lập đàn tràng để cầu các vị thần phù trợ. Mẫu Thoải hay tin đã phái một nữ tướng đến trị. Ngay lập tức sông yên, gió lặng. Sau khi thắng trận trở về, nhà vua nhớ công ơn, đã phong tặng cho Mẫu làm Thủy Phủ Thần Nữ tại đền Hàn Sơn. Từ đó, ngôi đền trở thành một trong những đền thờ Mẫu Thoải nổi tiếng nhất vùng.

Lần thứ tư: Mẫu hiển linh giúp vua Lê Thần Tông

Đời vua Lê Thần Tông, Mẫu Thoải hiển linh phù âm giúp dân chống lụt xua đuổi thủy quái khi nhân dân gặp nạn nước sông Hồng dâng cao bất thường tràn vào cả Yên Phụ. Nhà vua phải đích thân hành lễ Nam Giao (Lễ tế cáo trời đất) để cầu các vị thần linh phù trợ.

Đền thờ Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ

Đền thờ Thánh Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ có khá nhiều trên khắp đất nước, đặc biệt là ở những nơi gần sông nước, cửa biển. Hầu hết các đền thờ này đều được xây dựng do lòng thành kính của nhân dân, bởi Mẫu không giáng trần nên không có dấu tích cụ thể. Dưới đây là một số đền thờ Mẫu Thoải nổi tiếng:

Đền Mẫu Thoải Hàn Sơn

Đền Mẫu Thoải Hàn Sơn nằm ở huyện Hà Trung, Thanh Hóa, gần bến Đò Lèn. Đây là ngôi đền thờ Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ nổi tiếng linh thiêng bậc nhất xứ Thanh. Năm 1992, đền đã được Nhà nước công nhận và xếp hạng di tích lịch sử văn hóa.

Đền Hàn Sơn gắn liền với tích Mẫu Thoải hiển linh giúp vua Lê Thánh Tông khi đem quân đi đánh Chiêm Thành. Hàng năm, vào ngày 10 tháng 6 âm lịch, tại đây diễn ra lễ hội lớn để kỷ niệm ngày tiệc Mẫu Thoải, thu hút đông đảo người dân và du khách thập phương đến dâng hương, cầu may.

Đền Dầm

Đền Dầm tọa lạc tại thôn Xâm Dương, xã Ninh Sở, huyện Thường Tín, Hà Nội. Đây là ngôi đền nổi tiếng thờ Mẫu Thoải Phủ, gắn liền với tích Mẫu về báo mộng phù trợ Hưng Đạo Đại Vương đánh thắng giặc ngoại xâm.

Sau chiến thắng, Trần Hưng Đạo đã tâu lên vua về sự hiển linh của Mẫu. Vua đã ban sắc phong tôn quý cho Mẫu tại đền Dầm. Đền Dầm hiện vẫn là nơi thu hút nhiều tín đồ đến thờ cúng và cầu may, đặc biệt là những người làm nghề liên quan đến sông nước.

Đền Mẫu Thoải Lạng Sơn

Đền Mẫu Thoải ở thị xã Lạng Sơn, nằm gần sông Kỳ Cùng, là một trong những đền thờ Mẫu Thoải nổi tiếng ở miền Bắc. Đền không chỉ là nơi thờ phụng Mẫu Thoải mà còn là điểm đến văn hóa tâm linh quan trọng của người dân địa phương và du khách.

Các đền thờ khác

Ngoài ra, còn có nhiều đền thờ Mẫu Thoải khác như Đền Cửa Sông, Đền Bà Áo Trắng, Đền Cái Lân… Những ngôi đền này đều thể hiện lòng tôn kính của người dân đối với vị nữ thần cai quản sông nước, người đã nhiều lần hiển linh giúp đỡ dân tộc Việt Nam vượt qua những khó khăn, thử thách.

Khánh tiệc Mẫu Thoải

Ngày tiệc Mẫu Thoải được tổ chức vào ngày 10 tháng 6 âm lịch hàng năm. Đây là dịp để người dân tưởng nhớ và tôn vinh công đức của Mẫu. Lễ hội được tổ chức long trọng nhất tại Đền Mẫu Thác Hàn Sơn ở Thanh Hóa.

Trong ngày lễ, người dân thường chuẩn bị lễ vật như hoa quả, trầu cau, rượu, xôi… để dâng lên Mẫu. Các nghi lễ được thực hiện trang nghiêm, kèm theo các hoạt động văn hóa nghệ thuật như hát văn, hát chầu, múa… nhằm tôn vinh và ca ngợi công đức của Mẫu Thoải.