Trong hệ thống tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, Quan Hoàng Chín Cờn Môn là một vị thánh hoàng được tôn kính và thờ phụng rộng rãi. Ngài không chỉ là vị thần bảo hộ cho ngư dân vùng biển Cờn (Nghệ An) mà còn là biểu tượng của lòng nhân ái, sự thanh liêm và tinh thần cứu dân giúp nước.
Bài viết này sẽ giới thiệu về sự tích, đền thờ và những nghi lễ liên quan đến Quan Hoàng Chín Cờn Môn – một nhân vật quan trọng trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam.
Quan Hoàng Chín Cờn Môn là ai?
Quan Hoàng Chín Cờn Môn, còn được gọi là Ông Chín Cờn, là vị thánh hoàng thứ chín trong hàng Thập vị Thánh Hoàng trong tín ngưỡng thờ Mẫu. Theo truyền thuyết, ngài là con của đức Vua Cha Bát Hải, đứng sau Quan Hoàng Tám Bát Nùng và đứng trước Quan Hoàng Mười trong hệ thống thứ bậc thần linh.
Cuộc đời và sự nghiệp của ngài gắn liền với địa danh cửa Cờn thuộc tỉnh Nghệ An ngày nay. Chính vì vậy, nhân dân thường gọi ngài là Ông Cờn Môn – vị thần nổi tiếng với đức tính thanh liêm, luôn hết lòng cứu giúp dân lành và trợ người hữu duyên.
Theo lưu truyền dân gian, khi còn sống, ngài là người ở vùng Nghệ An vào thời nhà Lý. Dù tham gia nhiều kỳ thi nhưng không đỗ đạt, ngài đã quyết định xuống tóc và ra cửa biển Cờn lập am miếu tu hành, đồng thời cứu vớt những người đi biển gặp nạn. Nơi ngài tu hành cũng trở thành điểm dừng chân, nghỉ ngơi của các tàu thuyền qua lại.
Những truyền thuyết về Quan Hoàng Chín Cờn Môn
Có nhiều truyền thuyết khác nhau về cuộc đời và sự tích của Quan Hoàng Chín. Một số tài liệu cho rằng ngài là người đã vớt và chôn cất cẩn thận thân y Thái Tử Nam Tống trong trận đánh với quân Nguyên. Một số khác lại kể rằng ngài đã cứu sống ba mẹ con Mẫu Cờn (Thái Hậu Dương Quý Phi).
Theo một truyền thuyết phổ biến, khi cứu được ba mẹ con Mẫu Cờn, ngài đã đứng trước lựa chọn khó khăn: nếu nộp họ cho quan thì họ sẽ phải làm nô tì, còn để họ lang thang vất vưởng thì sẽ gặp nhiều đau khổ. Ngài đã quyết định cầu hôn với Mẫu để hai bên có thể nương tựa lẫn nhau, nhưng lại bị từ chối. Buồn chán, ngài đã quyên sinh. Sau khi ngài mất, Mẫu đọc được di thư ngài để lại và hiểu rõ tấm lòng cao thượng của ngài nên đã ra biển Cờn thác hóa. Hai người con của Mẫu cũng theo mẹ ra biển và cùng hóa tại đây.
Thần tích từ sách Ô Châu Cận Lục
Theo sách Ô Châu Cận Lục, sự tích về Quan Hoàng Chín Cờn Môn còn có một phiên bản khác, liên quan đến thời đại vua Hùng thứ 13:
Vào thời vua Hùng thứ 13, Hoàng hậu chỉ sinh được hai công chúa mà chưa có hoàng tử nối ngôi. Quần thần thấy vua đã già nên tâu xin lập con trai của thứ phi làm thái tử. Vua đáp rằng Hoàng hậu đang mang thai, nên hãy đợi xem. Thứ phi lo sợ con mình không được lập, đã âm mưu với bà đỡ để hãm hại con trai Hoàng hậu nếu được sinh ra.
Khi Hoàng hậu sinh con trai, bà đỡ đã lén xoa lá rừng vào bộ phận sinh dục của đứa bé, khiến nó trở thành “ái nam ái nữ”. Vua biết chuyện đã nổi giận và đày mẹ con Hoàng hậu ra đảo xa. Khi đến cửa Cờn, họ đã mất.
Sau đó, ngư dân ngủ đêm ở đấy được thần báo mộng rằng: “Ta là vua nước Nam, bị kẻ khác hãm hại. Thượng đế thương mẹ con ta nên đã phong làm thần”. Dân chài khấn rằng nếu thần linh thiêng, xin phù hộ cho đánh được nhiều cá, họ sẽ lập đền thờ. Quả nhiên, ngư dân đánh được nhiều cá và đã lập đền thờ, rất linh thiêng.
Theo một nguồn khác, căn cứ vào bài thơ giáng cơ ngày 04/12 năm Quý Tỵ, ngài muốn người đời khi đến khấn gọi ngài là “Thái Tử Trấn Cửa Biển Cờn Môn”. Ngài chính là Hoàng Thái Tử, con vua Hùng thứ 13 bị đày ra biển Cờn Môn cùng với hai mị nương và Hoàng Hậu.
Đền Thờ Quan Hoàng Chín Cờn Môn
Đền chính thờ Quan Hoàng Chín tọa lạc ngoài cửa biển, hiện nay nằm trên đường ra bãi tắm Quỳnh Phương thuộc phường Quỳnh Phương, thị xã Hoàng Mai, tỉnh Nghệ An. Nơi này còn có tên gọi là đền Cờn Ngoài, để phân biệt với đền Cờn Trong thờ Tứ Vị Vua Bà.
Trong đền Cờn Ngoài, cung chính giữa thờ Quan Hoàng Chín Cờn Môn và Quan Hoàng Mười. Hai bên tả hữu là cung thờ Quan Nam Tào, Quan Bắc Đẩu; hai đầu hồi là cung thờ Cậu bé, Cô bé bản đền. Gian thứ hai là cung thờ Ngũ Vị Tôn Quan. Gian thứ ba thờ Vua Tống Đế Bính và ba tướng của ông là: Lục Tú Phu, Lương Thế Kiệt và Văn Thiên Tường.
Ngoài đền Cờn, Quan Hoàng Chín Cờn Môn còn được phối thờ tại nhiều nơi khác, trong đó có đền Mẫu Thoải ở Long Biên, Hà Nội cùng với Công Đồng Tứ Phủ, Tứ Vị Vua Bà và Đức Thánh Trần.
Nghi Lễ Thờ Phụng Quan Hoàng Chín Cờn Môn
Bản Văn Thờ Quan Hoàng Chín Cờn Môn
Bản văn thờ Quan Hoàng Chín Cờn Môn là một tác phẩm văn học dân gian quý giá, thể hiện lòng tôn kính của người dân đối với ngài. Bản văn bắt đầu bằng những câu:
“Hương một triện lòng thành kính tiến
Cung thỉnh mời Hoàng Chín Cờn Môn
Cửu trùng ngọc bệ chí tôn
Khâm sai Hoàng Chín Cờn Môn giáng trần.”
Bản văn ca ngợi tài năng văn võ song toàn của ngài:
“Văn thơ phú so tài Đỗ – Lý
Võ lược thao cái thế Tôn Ngô
Cung tên bẩm trí giang hồ
Tuổi vừa đôi chín đăng khoa Triều đình.”
Đồng thời, bản văn cũng nhấn mạnh tinh thần vì dân vì nước của ngài:
“Nỗi bất bình nhân dân cơ cực
Quyết vì đời ra sức lược thao
Chinh y đã nhuộm máu đào
Mười hai cửa bể sớm chiều xông pha.”
Hầu Giá Quan Hoàng Chín Cờn Môn
Trong các nghi lễ hầu đồng, Quan Hoàng Chín Cờn Môn thường rất ít khi ngự đồng. Ngài chỉ loan giá ngự khi có người ăn lộc Hoàng, người có sát căn duyên hoặc những ai về đền thỉnh ngài.
Khi ngự đồng, ngài thường mặc áo the màu đen, đầu đội khăn xếp đen theo kiểu cách giống thầy đồ xưa. Sau khai quang tấu hương, ngài thường thong dong đề thơ mạn cảnh, viết chữ và ban phát tài lộc, tọa nghe văn và xe giá.
Tuy nhiên, khi hầu giá Quan Hoàng Chín tại đền Sòng Sơn thì lại bắt buộc mặc áo đỏ the hồng, đầu đội khăn xếp đỏ. Điều này được giải thích là vì ngài đang theo hầu Mẫu Sòng Sơn tại cung cấm nên phải mặc áo the đỏ để ra mắt Mẫu. Trong trường hợp này, người ta cũng gọi ngài với danh xưng Ông Hoàng Chín Sòng Sơn.
Khánh Tiệc Ông Chín Cờn Môn
Ngày tiệc Ông Chín Cờn Môn được tổ chức vào ngày 9 tháng 9 âm lịch hàng năm. Đây là dịp để người dân tưởng nhớ, tôn vinh và bày tỏ lòng biết ơn đối với công đức của ngài. Trong ngày này, đền thờ ngài trở thành nơi diễn ra nhiều nghi lễ trang trọng và các hoạt động văn hóa dân gian đặc sắc.
Qua tìm hiểu về sự tích, đền thờ và nghi lễ thờ phụng Quan Hoàng Chín Cờn Môn, chúng ta không chỉ hiểu thêm về một khía cạnh trong đời sống tâm linh phong phú của người Việt mà còn cảm nhận được tinh thần “uống nước nhớ nguồn”, tôn vinh những người có công với dân với nước – một truyền thống tốt đẹp cần được gìn giữ và phát huy trong xã hội hiện đại.
Thảo luận về chủ đề