Bài viết này sẽ giới thiệu về lai lịch, sự tích và nơi thờ phụng Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa, giúp bạn hiểu rõ hơn về vị nữ thần linh thiêng này trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam.
Xem thêm: Các vị thánh được phối thờ cùng Tứ Phủ
Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa là ai?
Theo thần tích còn lưu truyền, Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa giáng trần vào năm Giáp Thìn (1064), giờ Thìn, ngày Bính Thìn trong một gia đình họ Quách – một gia tộc giàu có và nhân đức tại phủ Bắc Hà, nay thuộc thôn Khánh, xã Lương Phong, huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang. Ngay từ khi còn trẻ, Chúa Bà đã nổi tiếng là người con gái thảo hiền, thông minh và xinh đẹp “sắc nước hương trời”, được nhiều người ngưỡng mộ.
Không chỉ sở hữu nhan sắc tuyệt trần, Chúa Bà còn có vốn học thức uyên thâm, am hiểu binh pháp và chiến lược quân sự. Điều này được thể hiện rõ qua câu ca:
“Lược thao văn võ toàn tài
Đời Lê Thái Tổ chiến công vẫn còn truyền”
Năm 1076, khi giặc Tống xâm lược nước ta, trước tình cảnh đất nước lâm nguy, Chúa Bà đã không ngần ngại hiến kế sách cho các tướng quân, đồng thời hướng dẫn nhân dân chuẩn bị lương thực, cung cấp sức người sức của cho triều đình nhằm đánh đuổi giặc ngoại xâm. Đặc biệt, theo truyền thuyết, Chúa Bà đã trực tiếp giúp thái tử Linh Lang giành chiến thắng trong trận giao chiến với Triệu Tiết và Quách Quỳ – hai tướng lĩnh nổi tiếng của nhà Tống.
Chiến thắng này đã tạo tiền đề vững chắc cho Lý Thường Kiệt thiết lập phòng tuyến Như Nguyệt, đánh đuổi quân Tống ra khỏi bờ cõi. Công lao của Chúa Bà trong chiến thắng này được nhân dân ca ngợi qua câu thơ:
“Phủ Bắc Hà nhớ người nữ kiệt
Dòng Như Nguyệt dấu tích còn ghi
Danh thơm Nam Bắc Trung kỳ
Cứu dân độ quốc điều thì mười phương”
Chúa Bà hiển thánh vào giờ Ngọ, tháng Giáp Ngọ, năm Mậu Ngọ. Tuy đã hóa, nhưng theo tín ngưỡng dân gian, Chúa Bà vẫn tiếp tục phù hộ cho muôn dân được “phong hòa vũ thuận”, mùa màng bội thu, khiến phủ Bắc Hà trở nên sầm uất và thịnh vượng.
Ghi nhớ công ơn của Người, qua nhiều triều đại, các vua đều có sắc phong tặng để nhân dân phụng thờ. Đặc biệt, dưới triều Lê, Chúa Bà được sắc phong là “Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa tối linh thần” – một tước hiệu cao quý thể hiện sự tôn kính của triều đình và nhân dân đối với Người.
Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa thờ ở đâu?
Sau khi Chúa Bà hóa thánh, để ghi nhớ công ơn và tỏ lòng tôn kính, nhân dân đã lập đền thờ Người tại quê hương của bà – thôn Khánh, xã Lương Phong, huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang. Đền thờ Chúa Bà được xây dựng trên ngọn núi cao nhất trong vùng, theo thế “lưng tựa sơn, mặt hướng hà” – một vị trí đắc địa về mặt phong thủy.
Xem thêm các đền, chùa linh thiêng tại Bắc Giang:
Đứng từ xa nhìn về phía đền thờ, du khách có thể dễ dàng nhận ra hai cây Dạ hương cổ thụ quanh năm xanh tốt, bóng tỏa cả một vùng, tạo nên khung cảnh huyền bí và linh thiêng. Đường đến đền thờ Chúa Bà được miêu tả qua câu ca:
“Đường về thôn Khánh bao xa,
Đường về đền Chúa tuy xa mà gần
Bản đền đây muôn đời Chúa Ngự
Thơm danh nức tiếng khắp vùng trời Nam.”
Để đến được đền thờ Chúa Bà, du khách có thể đi theo quốc lộ 1A, qua Đình Trám rẽ trái khoảng 12km sẽ đến thôn Khánh. Đền thờ Chúa Bà nằm cạnh chùa Non Xuân – một ngôi chùa cổ được xây dựng từ thời Lê Ý Tông, thờ thần Độc Cước.
Ban đầu, đền thờ Chúa Bà được xây dựng nguy nga và uy nghiêm. Tuy nhiên, sau hơn 200 năm tồn tại, trải qua nhiều biến cố lịch sử cùng với tác động của thời tiết, đền thờ dần bị xuống cấp và cuối cùng bị phá hủy hoàn toàn. Mãi đến năm 2000, những người dân có tâm thành kính mới quyên góp xây dựng lại một gian nhỏ để thờ phụng Chúa Bà.
Đến năm Tân Mão (2011), sau khi Chúa Bà hiển linh ban lệnh cho thanh đồng họ Nguyễn tôn cấp, xây dựng lại đền, thanh đồng Nguyễn Văn Lợi đã đứng ra kêu gọi thập phương cùng nhân dân bản quán quyên góp công đức xây dựng lại đền thờ. Công trình được xây dựng với lối kiến trúc mang đậm nét truyền thống Việt Nam, với các cột, xà được trạm trổ, đục khắc công phu bởi những nghệ nhân có tiếng trong vùng.
Hiện nay, Phủ Chúa được xây dựng với chính điện thờ Hội đồng Tứ phủ, bên trái thờ Bà Chúa Sơn Trang, bên phải thờ Đức Thánh Trần – tạo nên một không gian thờ tự nguy nga và khang trang. Cùng với đình làng và chùa Non Xuân, đền thờ Chúa Bà đã tạo nên quần thể di tích Đình – Đền – Chùa Thông Khánh vô cùng đặc sắc, được công nhận là di tích văn hóa lịch sử cấp tỉnh và thu hút nhiều khách hành hương đến tham quan, cúng lễ.
Hầu giá Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa
Trong tín ngưỡng thờ Mẫu, việc hầu giá các vị thần linh là một nghi lễ quan trọng, thể hiện lòng tôn kính và biết ơn của con người đối với các đấng thần linh. Đối với Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa, nghi lễ hầu giá cũng mang những nét đặc trưng riêng, thể hiện đặc điểm và tính cách của vị nữ thần này.
Theo truyền thống, khi Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa về ngự đồng, Người thường mặc áo xanh, đầu chít khăn chàm, cổ đeo kiềng vàng – trang phục thể hiện sự giản dị nhưng không kém phần uy nghiêm của một vị nữ thần. Sau khi lễ Mẫu, Chúa Bà về khai quang, múa mồi rồi giá ngự, nghe hát văn và ban tài phát lộc cho bách gia trăm họ.
Thông thường, để tỏ lòng biết ơn với Chúa Bà, các thanh đồng và đạo quan khi hầu tại Phủ Chúa đều phải hầu giá Chúa Bà.
Bản văn hầu Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa cũng thể hiện rõ sự tôn kính của người dân đối với Người:
“Khánh Hưng Địa Linh Thiên Mẫu ngự
Lương Phong nhân kiệt phật giáng lâm
Có ai lên tới Bắc Giang nhớ lại
Ngôi đền thờ Thôn Khánh nơi nao…”
Qua bản văn, ta thấy được sự ngưỡng mộ của người dân đối với Chúa Bà – một vị nữ thần “thông minh chính trực cương thường”, luôn “cứu người thoát khỏi trầm luân đọa đầy”. Người dân tin rằng, với sự phù hộ của Chúa Bà, “thiên hạ thái hòa, muôn dân trăm họ nhà nhà bình an”.
Thảo luận về chủ đề