Bài viết này sẽ giới thiệu về sự tích, đền thờ và các nghi lễ thờ phụng chúa Đệ Nhất Tây Thiên: linh thiêng này, giúp bạn hiểu rõ hơn về một trong những nhân vật quan trọng trong hệ thống tín ngưỡng dân gian Việt Nam.
Chúa Đệ Nhất Tây Thiên là ai?
Chúa Đệ Nhất Tây Thiên là vị nữ thần đứng đầu trong Tam vị Chúa Mường, được nhân dân tôn kính gọi là Chúa Thượng. Mặc dù không thuộc hàng Tứ phủ, nhưng chúa bà được phối thờ trong hệ thống thần linh Tứ phủ và được xem là một trong những vị chúa bói vô cùng linh thiêng, có khả năng ban lộc bói toán và cúng lễ.
Trong tín ngưỡng dân gian, Chúa Đệ Nhất Tây Thiên được tôn vinh với thần hiệu “Tam Đảo Sơn Trụ Quốc Mẫu Đại Vương Đệ Nhất Thượng Đẳng Phúc Thần”. Chúa bà được xem là vị thần bảo hộ, mang lại may mắn, phúc lộc và sự an lành cho người dân. Đặc biệt, chúa bà nổi tiếng với khả năng ban lộc bói toán chính xác, giúp người dân tìm được hướng đi đúng đắn trong cuộc sống.
Theo truyền thuyết, chúa bà giáng sinh cứu độ dưới thời Hùng Vương và có công lớn trong việc bảo vệ đất nước khỏi giặc ngoại xâm. Vì vậy, chúa bà được các triều đại phong kiến từ Đinh, Lý, Trần, Lê sắc phong là thượng đẳng thần với hiệu đề tối linh.
Xem thêm: Các vị thánh được phối thờ cùng Tứ Phủ
Sự tích Chúa Đệ Nhất Tây Thiên
Truyền thuyết về sự ra đời kỳ diệu
Theo truyền thuyết lưu truyền trong dân gian, vào thời Hùng Chiêu Vương, tại đạo Sơn Tây có một hào trưởng họ Linh (hoặc Lăng) là người đức độ. Phu nhân của ông là bà Đào Thị Liễu đã tứ tuần mà vẫn chưa có con, khiến ông lo lắng không có người nối dõi.
Một đêm thanh tĩnh, bà nằm mộng thấy mình lên núi Tam Đảo chiêm bái thánh thần. Quanh bà hiện ra mây lành năm sắc với các tiên cô ca hát rộn ràng, múa điệu Nghê Thường. Ít lâu sau giấc mộng kỳ lạ đó, bà cấn động bào thai và phải đến tận mười bốn tháng sau mới hạ sinh một cô con gái có tướng mạo phi thường.
Cô bé được đặt tên là Linh Thị Tiêu, sinh vào ngày mùng 10 tháng 5 năm Giáp Thân. Ngay từ nhỏ, nàng đã tỏ ra là một tiểu thư khuê các đặc biệt. Cha mẹ cho nàng học kinh thư, văn phú, và nàng thông tường tất cả. Nàng còn giỏi cả cầm kỳ thi họa hơn người. Đặc biệt, khi lớn lên, nàng còn có tài nắm bắt binh cơ, võ nghệ xuất chúng, trở thành một nữ anh hùng hào kiệt hiếm có.
Duyên phận với Hùng Vương và công lao bảo vệ đất nước
Theo ghi chép tại đền Tây Thiên, khi giặc phương Bắc xâm lăng, Vua Hùng đã sai người đi khắp nơi tìm người tài giúp vua đánh giặc. Khi nghe tin, nàng Linh Thị Tiêu đã đứng ra kêu gọi được 3000 tráng sĩ về Phong Châu, Việt Trì yết kiến Hùng Vương.
Nhận thấy tài năng xuất chúng của nàng, Hùng Vương đã giao cho nàng chỉ huy 10 vạn tinh binh và 3000 kỵ binh đi đánh giặc. Dưới sự chỉ huy tài tình của nàng, quân giặc đại bại. Sau chiến thắng vẻ vang, nàng cùng các binh sĩ khải hoàn về kinh, được nhà vua vô cùng khen ngợi và phong thưởng là “Tam Đảo Sơn Trụ Quốc Mẫu Đại Vương”.
Một truyền thuyết khác kể rằng Hùng Chiêu Vương đã gặp được nàng trên núi Tam Đảo và ngay lập tức nảy sinh tình cảm. Nàng được vua đưa về sắc phong làm chính phi. Tuy nhiên, cuộc sống hạnh phúc không kéo dài lâu khi giặc ngoại xâm quấy nhiễu bờ cõi. Nàng đã thân chinh về quê nhà chiêu binh hợp mã, cởi bỏ xiêm y cung đình, khoác áo giáp tướng xông pha trận mạc, lập nên chiến công hiển hách.
Sự thăng thiên và phong thần
Cả hai truyền thuyết đều kể rằng sau khi lập công lớn, một ngày đẹp trời, bỗng có đám mây ngũ sắc xuất hiện. Theo một số tài liệu, sự kiện này xảy ra vào ngày 15 tháng 2 âm lịch. Nàng Linh Thị Tiêu biết mình đã hoàn thành sứ mệnh trần gian và phải trở về thiên giới. Nàng bước vào áng mây rồi thăng thiên, kết thúc mối duyên giữa người và tiên.
Sau khi chứng kiến sự kiện kỳ diệu này, Vua Hùng đã phong nàng là “Tam Đảo Sơn Trụ Quốc Mẫu Đại Vương Đệ Nhất Thượng Đẳng Phúc Thần”. Từ đó, muôn dân suy tôn nàng là Chúa Mường Đệ Nhất ngự trên sơn trang Tây Thiên.
Đền thờ Chúa Đệ Nhất Tây Thiên
Đền Thượng Tây Thiên – Trung tâm tín ngưỡng thờ Chúa
Hiện nay, có hơn 50 điểm di tích được ghi nhận đang thờ Chúa Đệ Nhất Tây Thiên trên khắp cả nước. Trong đó, đền Thượng Tây Thiên được xem là trung tâm tín ngưỡng thờ Chúa, thu hút đông đảo du khách hành hương từ khắp nơi, đặc biệt trong mùa lễ hội chính của đền.
Đền Thượng Tây Thiên có lịch sử lâu đời, được xem là nơi ở của Mẫu Tây Thiên và là nơi thờ chính của chúa với thần hiệu “Tam Đảo Sơn Trụ Quốc Mẫu”. Đền được xây dựng trên núi Thạch Bàn thuộc dãy Tam Đảo, xã Đại Đình, huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc.
Kiến trúc của đền mang đậm phong cách truyền thống Việt Nam, với những đường nét tinh xảo và trang nghiêm. Đền nằm giữa khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ của dãy núi Tam Đảo, tạo nên một không gian linh thiêng, tĩnh lặng, thích hợp cho việc thờ cúng và chiêm bái.
Xem thêm các bà chúa khác trong tam vị chúa mường:
Các điểm thờ tự khác trên cả nước
Ngoài đền Thượng Tây Thiên, Chúa Đệ Nhất Tây Thiên còn được thờ phụng tại nhiều đền, miếu, phủ khác trên khắp cả nước. Mỗi nơi thờ tự đều có những đặc điểm riêng về kiến trúc, nghi lễ và truyền thống thờ cúng, nhưng đều thể hiện lòng tôn kính sâu sắc của người dân đối với vị nữ thần linh thiêng này.
Các điểm thờ tự này không chỉ là nơi diễn ra các hoạt động tín ngưỡng mà còn là những di sản văn hóa quý báu, góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống của dân tộc.
Nghi lễ thờ phụng Chúa Đệ Nhất Tây Thiên
Hầu giá Chúa Đệ Nhất Tây Thiên
Trong nghi lễ hầu đồng, Chúa Đệ Nhất Tây Thiên khi giá lâm ngự đồng thường mặc áo gấm màu đỏ, đội khăn choàng phủ đầu cũng màu đỏ với hoa văn thêu phượng tinh tế. Sau khi thực hiện lễ múa quạt khai quang, chúa chứng tòa bói và ban lộc, nức tiếng anh linh.
Thông thường, trong các dịp lễ khai đàn mở phủ, người ta thường có dâng đàn thỉnh chúa về chứng tòa Đệ Nhất màu đỏ. Màu đỏ tượng trưng cho quyền lực và sự cao quý của chúa bà, đồng thời cũng là màu mang lại may mắn và phúc lộc trong quan niệm của người Việt.
Lễ hội và khánh tiệc Chúa Đệ Nhất Tây Thiên
Ngày 10 tháng 5 âm lịch hàng năm là ngày khánh tiệc Chúa Đệ Nhất Tây Thiên. Theo tương truyền, đây là ngày chúa giáng hạ trần phàm. Vào dịp này, lễ hội Chúa Đệ Nhất Tây Thiên được tổ chức long trọng với nhiều nghi lễ truyền thống.
Trong lễ hội, người dân thường tổ chức rước kiệu và làm lễ khấn chúa bà vô cùng trang nghiêm. Đoàn rước kiệu thường diễn ra với sự tham gia của đông đảo người dân địa phương và du khách thập phương. Kiệu được trang trí lộng lẫy với nhiều màu sắc rực rỡ, chủ đạo là màu đỏ – màu sắc đặc trưng của Chúa Đệ Nhất Tây Thiên.
Sau phần rước kiệu là các nghi lễ cúng tế trang nghiêm, với nhiều lễ vật được chuẩn bị công phu như hương, hoa, trầu cau, bánh trái và các món ăn truyền thống. Người dân thành tâm khấn nguyện, cầu mong chúa bà ban phước lành, may mắn và bình an cho gia đình và cộng đồng.
Thảo luận về chủ đề