Trong không gian thiêng liêng của các đền điện thờ Mẫu trên khắp đất nước Việt Nam, Ban Công Đồng luôn chiếm vị trí trung tâm, nơi quy tụ và thể hiện đầy đủ nhất hệ thống thần linh trong tín ngưỡng thờ Mẫu. Đây không chỉ là nơi thờ phụng mà còn là biểu tượng cho sự kết nối giữa con người với thế giới tâm linh, giữa đất và trời, giữa quá khứ và hiện tại.
Ban Công Đồng là gì?
Ban Công Đồng là ban thờ chính được đặt trang trọng tại vị trí trung tâm trong các đền, điện, phủ thờ Mẫu của người Việt. Thông thường, Ban Công Đồng được đặt tại chính điện hoặc cung đệ nhất, ngay chính giữa không gian thờ tự. Đây là nơi quy tụ và thờ phụng các vị thần linh quan trọng nhất trong hệ thống thần linh Tam Phủ, Tứ Phủ – một hệ thống phức tạp và đa dạng phản ánh vũ trụ quan của người Việt.
Ban Công Đồng thường được thiết kế vô cùng tinh xảo với những họa tiết chạm khắc công phu, thể hiện tài nghệ điêu luyện của các nghệ nhân dân gian. Mỗi chi tiết trên Ban Công Đồng đều mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc, từ màu sắc, hoa văn đến cách bài trí tượng thờ. Tất cả tạo nên một tổng thể hài hòa, trang nghiêm và đầy sức sống.
Trong không gian tâm linh của đền điện thờ Mẫu, Ban Công Đồng đóng vai trò như trái tim, là trung tâm năng lượng thiêng liêng. Chính vì vậy, khi bước vào đền điện, các con nhang đệ tử và du khách thập phương đều phải thực hiện nghi lễ dâng hương trước Ban Công Đồng trước tiên, sau đó mới tiến hành các nghi lễ tại các cung, các ban thờ khác.
Ban Công Đồng thờ ai?
Trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, hiện tồn tại hai khái niệm song song là Tam Phủ và Tứ Phủ Công Đồng. Tùy theo từng địa phương, từng đền điện mà Ban Công Đồng có thể được thiết kế và bài trí với những khác biệt nhỏ. Tuy nhiên, về cơ bản, Ban Công Đồng thường thờ các vị thần linh theo một hệ thống phân cấp rõ ràng, phản ánh cấu trúc của vũ trụ và xã hội trong quan niệm truyền thống.
Hàng thứ nhất – Thờ Phật
Ở vị trí cao nhất và trang trọng nhất của Ban Công Đồng là nơi thờ Phật, thường là Quan Thế Âm Bồ Tát – vị Bồ Tát của lòng từ bi, thương xót chúng sinh. Ngài đại diện cho Tam Bảo (Phật – Pháp – Tăng) trong Phật giáo. Sự hiện diện của Phật tại vị trí cao nhất thể hiện sự hòa quyện giữa tín ngưỡng dân gian và Phật giáo trong đời sống tâm linh của người Việt, đồng thời khẳng định giá trị của lòng từ bi, bác ái trong tín ngưỡng thờ Mẫu.
Hàng thứ hai – Thờ các vị vua cha
Phía dưới hàng thờ Phật là nơi thờ các vị vua cha, đứng đầu là Ngọc Hoàng Thượng Đế – vị thần tối cao cai quản thiên đình trong quan niệm dân gian Việt Nam. Hai bên Ngọc Hoàng thường có Quan Nam Tào và Bắc Đẩu hầu cận – hai vị thần ghi chép và quản lý sổ sinh tử của con người. Hàng thờ này thể hiện niềm tin vào một trật tự vũ trụ có tổ chức, có quản lý, nơi mọi hành vi của con người đều được ghi nhận và đánh giá.
Hàng thứ ba – Thờ Tam Tòa Thánh Mẫu
Đây là hàng thờ trung tâm và quan trọng nhất trong tín ngưỡng thờ Mẫu, nơi thờ ba vị Thánh Mẫu cai quản ba cõi:
- Mẫu Đệ Nhất Thượng Thiên (áo đỏ): cai quản cõi trời
- Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn (áo xanh): cai quản cõi rừng núi
- Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ (áo trắng): cai quản cõi nước
Ba vị Thánh Mẫu này đại diện cho ba miền vũ trụ trong quan niệm của người Việt: thiên (trời), địa (đất, rừng núi) và thủy (nước). Màu sắc trang phục của các Mẫu cũng mang tính biểu tượng sâu sắc, phản ánh đặc tính của miền vũ trụ mà các Ngài cai quản.
Hàng thứ tư – Thờ Ngũ Vị Tôn Quan
Hàng này thờ năm vị quan lớn, những vị thần thừa lệnh vua cha cai quản các miền, các phủ:
- Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên (áo đỏ)
- Quan Lớn Đệ Nhị Thượng Ngàn Giám Sát (áo xanh)
- Quan Lớn Đệ Tam Thoải Phủ (áo trắng)
- Quan Lớn Đệ Tứ Khâm Sai (áo vàng)
- Quan Lớn Đệ Ngũ Tuần Tranh (áo xanh da trời đậm)
Các vị Tôn Quan này đại diện cho quyền lực hành chính, quản lý các vùng miền khác nhau trong vũ trụ. Họ là những vị thần có quyền năng lớn, trực tiếp can thiệp vào đời sống con người, mang lại phúc lành hoặc trừng phạt tùy theo hành vi của mỗi người.
Hàng thứ năm – Thờ Tứ Phủ Chầu Bà
Hàng này thờ bốn vị Chầu Bà, đại diện cho bốn phủ:
- Chầu Đệ Nhất (áo đỏ)
- Chầu Đệ Nhị (áo xanh)
- Chầu Đệ Tam (áo trắng)
- Chầu Đệ Tứ (áo vàng)
Một số nơi còn thờ thêm Chầu Lục (phía ngoài cùng bên phải) và Chầu Bé (phía ngoài cùng bên trái). Các vị Chầu Bà thường được xem là những vị nữ thần gần gũi với đời sống con người, đặc biệt là phụ nữ, mang đến sự che chở, phù hộ trong cuộc sống hàng ngày.
Hàng thứ sáu – Thờ Tứ Phủ Quan Hoàng
Hàng này thờ các vị Quan Hoàng đại diện cho bốn phủ:
- Quan Hoàng Cả (áo đỏ)
- Hoàng Bơ (áo trắng)
- Hoàng Bảy (áo xanh lam đậm)
- Hoàng Mười (áo vàng)
Các vị Quan Hoàng thường được xem là những vị thần bảo vệ, trấn giữ các vùng đất, có khả năng xua đuổi tà ma, bảo vệ con người khỏi những điều xấu xa, bệnh tật.
Hàng thứ bảy – Thờ Tứ Phủ Thánh Cô và Thánh Cậu
Đây là hàng thờ cuối cùng, bên trái thờ Tứ Phủ Thánh Cô, bên phải thờ Tứ Phủ Thánh Cậu:
Bên trái (Thánh Cô):
- Cô Bơ (áo trắng)
- Cô Tư (áo vàng)
- Cô Chín (áo hồng)
- Cô Bé Thượng Ngàn (áo chàm xanh)
Bên phải (Thánh Cậu):
- Cậu Cả (áo đỏ)
- Cậu Bơ (áo trắng)
- Cậu Tư (áo vàng)
- Cậu Bé (áo xanh)
Các vị Thánh Cô, Thánh Cậu thường được xem là những vị thần trẻ tuổi, gần gũi với con người, đặc biệt là thanh niên nam nữ. Họ mang đến niềm vui, sự may mắn và phù trợ trong các vấn đề liên quan đến tình duyên, học hành, sự nghiệp.
Ban Công Đồng là trái tim của các đền điện thờ Mẫu, nơi thể hiện đầy đủ và sinh động nhất hệ thống thần linh trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ, Tứ Phủ của người Việt. Đây không chỉ là không gian thờ phụng mà còn là biểu tượng của vũ trụ quan, là nơi kết nối giữa con người và thế giới tâm linh, giữa quá khứ và hiện tại.
Tín ngưỡng thờ Mẫu với Ban Công Đồng là trung tâm đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người Việt. Đây là nơi con người tìm đến để tìm kiếm sự che chở, an ủi và hướng dẫn trong cuộc sống. Như câu ca dao đã nói:
“Mỗi người mỗi nước mỗi non
Đã về cửa mẹ như con một nhà…”
Cửa Mẫu luôn rộng mở để chờ đón chúng ta, dù trong niềm vui hay nỗi buồn, lúc thành công hay khi gặp khó khăn. Hãy an tâm trong cuộc sống bởi ta đã có Mẹ, luôn có Mẹ và mãi mãi có Mẹ. Mẹ là tất cả – người mẹ thiêng liêng của tâm linh, luôn có lòng bao dung độ lượng thương xót chúng sinh.
Bài viết của Phạm Thùy – Admin denchua.com – Blog cập nhật thông tin đền, chùa & văn hoá tâm linh Việt Nam.
Thảo luận về chủ đề