Quan Lớn Đệ Nhị Giám Sát là một vị tôn quan đặc biệt, được nhân dân tôn kính và thờ phụng tại nhiều đền, phủ trên khắp cả nước. Ngài là vị quan đứng thứ hai trong hàng Ngũ Vị Tôn Quan, chỉ sau Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên và đứng trước Quan Lớn Đệ Tam Thoải Phủ. Với quyền năng giám sát cai quản miền sơn lâm thượng ngàn, Quan Lớn Đệ Nhị được biết đến là vị tôn quan linh thiêng, anh linh trong Tứ Phủ, luôn ban phúc trừ tai cho dân chúng.
Quan Lớn Đệ Nhị là ai?
Quan Lớn Đệ Nhị Giám Sát, còn được gọi là Quan Lớn Đệ Nhị Thượng Ngàn hoặc Đệ Nhị Vương Quan, là vị tôn quan có vị trí quan trọng trong hệ thống thần linh của tín ngưỡng thờ Mẫu. Theo truyền thuyết, Ngài vốn là con trai thứ hai của Vua Cha Bát Hải Động Đình, được sai xuống trần gian đầu thai vào một gia đình quý tộc tại Hoàng Cung.
Trong văn hóa tín ngưỡng dân gian, Quan Lớn Đệ Nhị được mô tả qua câu ca:
“Thượng ngàn giám sát quyền cai
Thông tri tam giới khâm sai đại thần
Có phen giá vũ đằng vân
Bát muôn công tử xa gần làm tôi”
Ngài nổi tiếng là vị tôn quan văn võ toàn tài, thông minh chính trực, được khắp muôn dân ngưỡng mộ. Các vương tôn công tử đều thuận tình đến làm học trò của Ngài. Sau khi hoàn thành sứ mệnh tại trần gian, Ngài trở về chầu Thiên Đình và được giao quyền giám sát cai quản miền sơn lâm, thượng ngàn.
Một trong những quyền năng đặc biệt của Quan Lớn Đệ Nhị là khả năng ban mưa thuận gió hòa. Khi dân chúng gặp hạn hán, mất mùa, họ thường cầu đảo tới Ngài và lập tức có mưa gió thuận hòa. Điều này thể hiện qua câu ca:
“Trời làm đại hạn nắng nôi
Kiều quan đảo vũ một thôi giờ dần
Lệnh sai hà bá thuỷ thần
Tự nhiên dâng nước xoáy vần mưa sa”
Ngoài ra, Quan Lớn Đệ Nhị còn được xem là vị thánh chuyên cân đong tội, công và điều chỉnh họa phước cho các sinh linh trong cõi trần thế:
“Sổ hội đồng một tay nắm giữ
Số trần gian sinh tử sót ai
Có phen ngự cảnh bồng lai
Rút dây tội phước cân người tội công”
Sự tích về Quan Lớn Đệ Nhị
Sự tích về Quan Lớn Đệ Nhị có nhiều dị bản khác nhau, phản ánh tính đa dạng trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Theo một truyền thuyết, vào đời Hùng Vương thứ 6, Ngài đã giáng trần giúp Đức Thánh Gióng chiến thắng giặc Ân, sau đó thác hóa tại Vân Đình. Đến đời Hùng Vương thứ 18, Ngài hạ sinh tại đất Nam Ninh vào nhà họ Nguyễn với tên gọi Nguyễn Chiêu Minh.
Tại đây, Ngài trở thành một trong những vị tướng phò Vua Cha Bát Hải Động Đình Vĩnh Công Đại Vương đánh giặc Thục xâm lược. Sau này, theo lệnh Vua Cha, Ngài đầu thai vào một nhà quý tộc tại Hoàng Cung thời nhà Lê vào ngày 10/10 năm Bính Dần (có tài liệu ghi là ngày mùng 3/11 năm Ất Dậu).
Theo các văn hầu cổ, Quan Lớn Đệ Nhị vốn là con của vua Ngọc Hoàng ở Thiên Đình:
“Vốn xưa ông ở thiên đình
Con vua Thượng Đế giáng thần dương gian”
Ngay từ thuở nhỏ, Ngài đã thể hiện tài năng phi thường:
“Tuổi vừa ba bốn đi chơi
Văn thi phú lục mọi tài khôn ngoan”
Đến ngày mùng 3 tháng giêng, đến hạn về trời, trời nổi mưa gió, Hà Bá và Thủy thần đã đến rước Ngài đi:
“Chẳng ngờ Thượng Đế đến kì
Mồng ba tháng một, một khi giờ dần
Sắc sai hà bá thuỷ thần
Quần tiên đón rước chẳng nhầm một ai”
Khi trở về Thiên Cung, Ngài được giao nhiệm vụ “Quản tam giới quyền cai giám sát”, chuyên lo về sổ sách sinh tử của cõi trần gian. Ngài là vị thánh văn võ song toàn, được ví với Quan Công về võ nghệ và sánh với Mạnh Tử, Nhan Hồi về văn chương:
“Võ thời ví với Đức Quan
Văn thời sánh ví Mạnh Nhan thay là”
Ngài còn giỏi cờ, thi ca, phú họa:
“Cờ Tiên một đấu thơ vài trăm thiên”
Quan Lớn Đệ Nhị được tôn vinh là vị thánh anh minh, độ lượng, luôn hết lòng cứu giúp cho mọi sự an khiên, bất hạnh của cõi dương gian:
“Dù ai hữu sự kêu van
Khấn Quan Đệ Nhị thọ khang yên lành”
Hầu Quan Lớn Đệ Nhị trong nghi lễ tín ngưỡng
Trong tín ngưỡng thờ Mẫu, Quan Lớn Đệ Nhị là một trong ba vị quan lớn thường được thỉnh về ngự đồng trong các nghi lễ, từ những ngày tiệc vui đến các khoa lễ trọng đại. Khi ngự đồng, Quan Lớn Đệ Nhị thường mặc áo xanh (hoặc xanh lá cây) thêu rồng, hổ phù – biểu tượng cho quyền năng và vị thế của Ngài.
Khi về hầu, Ngài thường làm lễ tấu hương, khai quang, chứng sớ và múa kiếm. Tùy theo từng địa phương, cách hầu Quan Giám Sát có thể khác nhau: có nơi múa đôi kiếm, có nơi múa một kiếm, có nơi lại múa một kiếm một cờ như lúc Ngài ra trận.
Trong các dịp khai đàn mở phủ, người ta thỉnh Quan Lớn Đệ Nhị về chứng đàn Nhạc Phủ (Thượng Ngàn) với đàn mã đều màu xanh – màu sắc đặc trưng của Ngài. Ngoài ra, vào những dịp đại lễ như mở phủ khai đàn, tạ phủ, trước ngày làm lễ, người ta thường thỉnh Quan Lớn Đệ Nhị về thanh tra giám sát đàn mã đền phủ, thể hiện vai trò giám sát của Ngài.
Đền thờ Quan Lớn Đệ Nhị
Quan Lớn Đệ Nhị được thờ phụng tại nhiều đền, phủ trên khắp cả nước. Bất cứ đền điện nào có ban Công đồng thì trong hàng Ngũ Vị Tôn Quan đều có sự hiện diện của Ngài.
Một số đền thờ Quan Lớn Đệ Nhị tiêu biểu có thể kể đến như:
- Đền Quan Giám ở huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn – được xem là nơi Quan trấn giữ miền Sơn Lâm.
- Đền Quan ở Phố Cát, Thanh Hóa – được coi là nơi Quan giáng hạ dạo chơi.
- Đền Quan Lớn Đệ Nhị tại Thái Bình gần đền Đồng Bằng – nơi Quan hội quân giúp Vua Cha Bát Hải chiến đấu chống ngoại xâm.
Hàng năm, ngày khánh tiệc chính của Quan Lớn Đệ Nhị được tổ chức vào ngày 10 tháng 11 Âm lịch, được cho là ngày hạ phàm của Ngài. Đây là dịp để người dân tỏ lòng tôn kính, biết ơn và cầu mong sự phù hộ từ vị tôn quan linh thiêng này.
Văn khấn Quan Lớn Đệ Nhị
Trong tín ngưỡng thờ Mẫu, việc khấn vái Quan Lớn Đệ Nhị thường được thực hiện với lòng thành kính sâu sắc. Dưới đây là một mẫu văn khấn tham khảo:
“Nam mô A di đà phật! (3 lần)
Hương tử chúng con thành tâm
Kính lạy: Tam tòa Đức Thánh Mẫu
Kính lạy: Quan Lớn Đệ Nhị Tôn Quan, cộng đồng các quan.
Hôm nay là ngày… nhằm tiết xuân/hạ/thu/đông thiên cát nhật
Tín chủ con là…
Ngụ tại:…
Cùng toàn thể gia đình nhất tâm nhất lễ đến trước cửa Quan Lớn Đệ Nhị Tôn Quan cùng cộng đồng các quan, nhất tâm một lòng một dạ chấp tay kính lễ khấu đầu vọng bái. Nhất tâm nhất lễ kính dâng lên Quan Lớn Đệ Nhị Tôn Quan cúi xin ngài xét thương cứu độ cho gia chung chúng con già được mạnh khỏe, trẻ được bình an, cầu tài được tài, cầu lộc được lộc, cầu bình an được bình an. Cúi xin quan lớn che chở cho bốn mùa được bình an tứ thời được thanh tâm an lạc.
Nam mô a di đà phật! (3 lần)”
Tín ngưỡng thờ Quan Lớn Đệ Nhị không chỉ là một phần quan trọng trong đời sống tâm linh của người Việt mà còn là di sản văn hóa phi vật thể quý báu, góp phần làm phong phú bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam.
Thảo luận về chủ đề