Trong hệ thống tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, Quan Hoàng Bảy là một trong những vị thánh hoàng được tôn kính và nhắc đến nhiều nhất. Ngài không chỉ là nhân vật có thật trong lịch sử mà còn là biểu tượng thiêng liêng của lòng yêu nước, tinh thần bất khuất và đức độ vẹn toàn. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về sự tích Quan Hoàng Bảy, vị trí của ngài trong tín ngưỡng dân gian và những giá trị văn hóa tâm linh gắn liền với tên tuổi của ngài.
Quan Hoàng Bảy là ai?
Quan Hoàng Bảy, còn được biết đến với tên gọi Ông Bảy Bảo Hà, là một vị thánh hoàng nổi tiếng trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt. Trong hệ thống Tứ phủ thánh Hoàng, ngài đứng thứ bảy sau Quan Hoàng Lục An Biên và đứng trước Quan Hoàng Tám Bát Nùng. Tên húy của ngài là Nguyễn Hoàng Bảy, được triều đình sắc phong tước hiệu “Thượng Đẳng Thần”.
Quan Hoàng Bảy là một trong mười vị Quan Hoàng trong Tứ phủ Quan Hoàng được nhân dân tôn kính và phụng thờ. Hầu khắp các đền điện phủ trong hệ thống thờ Mẫu đều có ban thờ ngài. Điều này cho thấy vị thế và tầm ảnh hưởng to lớn của Quan Hoàng Bảy trong đời sống tâm linh của người Việt.
Theo truyền thuyết, Quan Hoàng Bảy là con của Đức Vua Cha Bát Hải Động Đình. Theo lệnh vua, ông giáng hạ phàm trần, trở thành con trai thứ bảy trong danh tộc họ Nguyễn vào cuối thời Lê. Ngài không chỉ là một vị tướng tài ba, dũng mãnh trong chiến trận mà còn là người có công lớn trong việc bảo vệ biên cương phía Bắc của Tổ quốc.
Sự tích Quan Hoàng Bảy
Sự tích về Quan Hoàng Bảy có nhiều dị bản khác nhau, nhưng theo các tài liệu đáng tin cậy, câu chuyện về ngài được kể lại như sau:
Vào triều Lê Cảnh Hưng (1740-1786), vùng Bảo Hà và biên cương phía Bắc bị giặc Trung Quốc từ Vân Nam tràn sang cướp bóc, đốt phá. Trước tình hình đó, triều đình đã cử viên tướng thứ bảy họ Nguyễn – chính là Quan Hoàng Bảy – lên trấn thủ vùng Quy Hóa (nay thuộc Yên Bái, Lào Cai).
Danh tướng họ Nguyễn đã dẫn quân tiến dọc theo sông Thao, đánh đuổi bọn giặc cỏ, giải phóng Khảu Bàn và xây dựng Bảo Hà thành căn cứ lớn. Chính vì lý do này mà dân gian gọi ông là Quan Hoàng Bảy Bảo Hà.
Đối với giặc ngoại xâm, tướng Nguyễn Hoàng Bảy đánh đâu thắng đó, phá tan thế giặc. Đối với nội bộ, ông đã có công thống nhất các thổ ti, tù trưởng, thổ hào quanh vùng, đoàn kết họ thành một khối thống nhất. Sau đó, ông thống lĩnh quân thủy và quân bộ tiến đánh giặc ở Lào Cai, giải phóng các châu thuộc phủ Quy Hóa.
Tại đất Bảo Hà, ông tổ chức các thổ ty, tù trưởng luyện tập binh sĩ và trấn giữ vùng biên ải. Ông thống lĩnh lục thủy, đánh đuổi quân giặc về vùng Vân Nam, sau đó chiêu dụ các thổ hào địa phương đón người Dao, người Thổ, người Nùng lên khẩn điền lập ấp.
Tuy nhiên, trong một trận chiến đấu không cân sức, Quan Hoàng Bảy bị giặc bắt. Chúng tra khảo, hành hạ ông dã man, nhưng ông vẫn một lòng kiên trung, quyết không đầu hàng. Cuối cùng, không làm gì được, chúng sát hại ông rồi vứt thi thể xuống dòng sông Hồng.
Điều kỳ lạ là di hài của ông đã trôi dọc theo sông Hồng và dừng lại tại phà Trái Hút, Bảo Hà, Lào Cai. Một hiện tượng kỳ diệu khác cũng xảy ra: khi ông bị giặc sát hại, trời bỗng chuyển gió, mây vần vũ, kết lại thành hình thần mã (ngựa). Từ thi thể ông phát ra một đạo hào quang, phi lên thân ngựa, đến Bảo Hà thì dừng lại. Lúc đó, trời bỗng quang đãng, mây ngũ sắc kết thành hình tứ linh chầu hội.
Sau khi hiển linh, ông được giao quyền trấn giữ đất Lào Cai, ngự trong dinh Bảo Hà. Đến lúc này, ông nổi tiếng là một vị Ông Hoàng không chỉ giỏi kiếm cung mà còn hết mực hộ quốc an dân. Ông luôn khuyên bảo nhân dân phải ăn ở có nhân có đức, tu dưỡng bản thân để lưu phúc cho con cháu.
Triều vua Minh Mạng, Thiệu Trị đã sắc tặng ông danh hiệu “Trấn An Hiển Liệt”, và các triều vua nhà Nguyễn khác tôn ông danh hiệu “Thần Vệ Quốc – Quan Hoàng Bảy Bảo Hà”. Đồng bào các dân tộc Kinh, Tày, Dao… tôn thờ ông là vị nhân thần. Ông đi vào cõi tâm linh các dân tộc và hiện thân trong các lễ hội xuống đồng vào ngày Thìn tháng Giêng, hóa thánh vào hệ thống Thánh Hoàng trong Tín ngưỡng Thờ Mẫu.
Xem thêm: Thần tích Cô Bé Tân An ở Lào Cai
Đền thờ Quan Hoàng Bảy
Đền chính thờ Quan Hoàng Bảy là ngôi đền Bảo Hà, được lập tại nơi năm xưa di hài của ông lưu lại. Đền nằm ở chân đồi Cấm, bên bờ thượng lưu sông Hồng, bên bến phà Trái Hút, thuộc xã Bảo Hà, huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai. Năm 1977, đền Bảo Hà được chứng nhận là di tích lịch sử quốc gia.
Ngôi đền cách thành phố Lào Cai 60km và cách ga xe lửa Bảo Hà 900m, hiện đã được tu sửa để thuận tiện cho du khách hành hương. Phong cảnh nơi đây vô cùng thơ mộng, bình yên, với rừng núi bao quanh xanh một màu. Đối diện với dòng sông Hồng, lưng tựa vào núi, ngôi đền này được cho là mang phong thái ung dung đĩnh đạc của Quan Hoàng Bảy.
Đền Bảo Hà không chỉ là nơi thờ phụng Quan Hoàng Bảy mà còn là di sản chứng minh cho sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc văn hóa truyền thống với quan cảnh thiên nhiên vĩ đại. Hàng năm, đền đón hàng nghìn lượt khách thập phương đến dâng hương, cầu may mắn, tài lộc và bình an.
Xem thêm: Đền Bảo Hà
Văn hóa tín ngưỡng thờ Quan Hoàng Bảy
Bản văn và văn phú về Quan Hoàng Bảy
Trong tín ngưỡng thờ Mẫu, Quan Hoàng Bảy được tôn vinh qua nhiều bản văn, văn phú đặc sắc. Những bài văn này không chỉ ca ngợi công đức, tài năng và đức độ của ngài mà còn thể hiện niềm tin, lòng tôn kính của người dân đối với vị thánh hoàng này.
Bản “Văn Quan Hoàng Bảy” có đoạn:
“Gió nam thoảng đưa hương bay ngào ngạt
Bóng ác tà đã gác non tây
Trăng in mặt nước vơi đầy
Bảo Hà có tích xưa nay còn truyền
Quan Hoàng Bảy trần miền Băc địa
Hợp binh hùng lục thuỷ Thao Giang
Quân cơ mưu lược luận bàn
Doang trung thường có hai hoàng vào ra…”
Bài văn phú về Quan Hoàng Bảy cũng thể hiện sự ngưỡng mộ, tôn kính đối với vị thánh hoàng:
“Trần ai tri kỷ
Khách tài tình hồ dễ mấy ai hay
Cõi nhân sinh ba vạn sáu ngàn ngày
Say cũng luỵ không say thời cũng tục
Khoảng trời đất dọc ngang ngang dọc
Nợ tang bồng vay trả trả vay
Trái càn khôn hun đúc vững bền tay
Kho vô tận không xoay mà vẫn đủ…”
Những bản văn này không chỉ có giá trị văn học mà còn là tài liệu quý giá giúp chúng ta hiểu thêm về cuộc đời, sự nghiệp và đức độ của Quan Hoàng Bảy.
Tiệc Quan Hoàng Bảy và hầu giá
Ngày tiệc chính của Quan Hoàng Bảy là ngày 17 tháng 7 âm lịch. Vào ngày này và trong suốt tháng 7 âm lịch, đền Bảo Hà luôn tấp nập du khách thập phương đến dâng hương, lễ Quan Hoàng Bảy Bảo Hà để cầu tài, cầu lộc.
Quan Hoàng Bảy là vị thánh hoàng thường hay ngự về đồng nhất trong Thập vị Quan Hoàng. Điều này có lẽ bởi vì trong hàng Tứ Phủ, Quan Hoàng Bảy được Mẫu giao nhiệm vụ chấm lính nhận đồng.
Khi ngự về đồng, ông thường mặc áo lam hoặc tím chàm (thêu rồng kết uốn thành hình chữ thọ), đầu đội khăn xếp có thắt lét lam, cài chiếc kim lệch màu ngọc thạch. Ông ngự về tấu hương, khai quang rồi cầm đôi hèo, cưỡi ngựa đi chấm đồng.
Đến giá Quan Bảy về ngự, nếu ông ném cây hèo vào người nào thì coi như ông đã chấm đồng người đó. Lúc ông giá ngự, thường dâng ông ba tuần trà tàu rồi mời thuốc lá nghe văn, ban tài phát lộc cho thanh đồng đệ tử rồi xe giá hồi cung.
Sự thật về tiếng oan Quan Hoàng Bảy ăn chơi
Ngày nay, có một hiện tượng đáng buồn là nhiều người xin lô đề trong giá ông Hoàng Bảy, thậm chí đến đền Bảo Hà cúng lễ để xin số đề, hay dâng cả thuốc phiện, đèn bàn trong lễ ông. Điều này là hoàn toàn sai trái và đi ngược lại với tinh thần, đạo đức mà Quan Hoàng Bảy đã dạy dỗ, khuyên răn.
Quan Hoàng Bảy là vị thánh hoàng có công lớn trong việc bảo vệ biên cương, giúp đỡ nhân dân. Ngài luôn khuyên bảo mọi người phải sống có nhân có đức, tu dưỡng bản thân. Những lời dạy của ngài vẫn còn nguyên giá trị đến ngày nay:
“Chữ cương thường treo cao giá ngọc
Chữ công dung tứ đức khuyên di”
Hay:
“Ai mất chữ Tâm thời tội phải mang
Lưới trời ở khắp bốn phương
Hại nhân nhân hại khôn đường thoát thân”
Việc lợi dụng danh nghĩa của Quan Hoàng Bảy để cầu xin những điều không chính đáng, không chỉ làm mất đi ý nghĩa thiêng liêng của tín ngưỡng thờ Mẫu mà còn xúc phạm đến danh dự, công đức của vị thánh hoàng này. Chúng ta cần hiểu đúng về Quan Hoàng Bảy, về tinh thần, đạo đức và những giá trị mà ngài đã để lại. Chỉ khi đó, việc thờ cúng, tôn kính ngài mới thực sự có ý nghĩa và giá trị.
Sự tích về Quan Hoàng Bảy, những bản văn, văn phú ca ngợi ngài, cùng với đền thờ và các nghi lễ tôn vinh ngài, tất cả đều góp phần làm phong phú thêm đời sống tâm linh, văn hóa của người Việt.
Tuy nhiên, chúng ta cần hiểu đúng về Quan Hoàng Bảy, về tinh thần, đạo đức và những giá trị mà ngài đã để lại. Chỉ khi đó, việc thờ cúng, tôn kính ngài mới thực sự có ý nghĩa và giá trị, góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
Thảo luận về chủ đề