Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên, còn được biết đến với nhiều danh xưng khác nhau như Đệ Nhất Tôn Quan, Quan Lớn Đệ Nhất, hay Đệ Nhất Vương Quan, là vị quan lớn đứng hàng đầu trong Ngũ Vị Tôn Quan của tín ngưỡng thờ Mẫu. Tên đầy đủ của ngài là Đệ Nhất Thượng Thiên Hoàng Thái Tử Vương Quan, với tước phong cao quý là Đệ Nhất Hoàng Thái Tử Vương Quan Thượng Đẳng Tối Linh Thần.
Theo truyền thuyết, ngài vốn là con trai cả của Đức Vua Cha Bát Hải, được giao trọng trách cai quản miền Thượng Thiên. Ngài là Tôn Quan Đại Thần trên Đế Đình Thiên Cung, được sắc phong ngôi Thượng Thiên Nhất Phẩm Công Hầu, có quyền quản cai tam giới đình thần văn võ. Dân gian thường gọi ngài với lòng kính trọng là Đức Thánh Cả.
Điểm đặc biệt của Quan Lớn Đệ Nhất là ngài không giáng trần như các vị thánh khác, mà trực tiếp hầu cận bên phải và có đền ngay cạnh đền Vua Cha Bát Hải Động Đình. Ngài đại diện cho cõi nhân gian, thừa hành Tam giới, tâu đối tội phúc nhân danh cõi Thượng Thiên.
Trong các buổi hầu đồng, khi ngự đồng, Quan Lớn Đệ Nhất thường mặc áo đỏ thêu rồng hoặc hổ phù, thể hiện quyền uy và địa vị cao quý của ngài trong hệ thống thần linh Tứ Phủ.
Thần tích Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên
Thần tích về Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên gắn liền với câu chuyện Đức Vua Cha Bát Hải diệt giặc tại Đền Đồng Bằng. Theo truyền thuyết, vào thời Hùng Duệ Vương, khi đất nước bị giặc ngoại xâm đe dọa, nhà vua đã sai sứ giả đi khắp nơi chiêu mộ nhân tài.
Khi sứ giả đến Hoa Đào Trang (thuộc Thái Bình ngày nay), một con hoàng xà hiện ra và hóa thành chàng trai lực lưỡng, tuấn tú hơn người. Đó chính là Phạm Vĩnh, hay Vĩnh Công – tức Đức Vua Cha Bát Hải Động Đình. Ngài nhận lệnh và hứa sẽ tuyển mộ mười tướng tài, chiêu binh trong mười ngày để đánh giặc trên tám cửa biển nước Nam, cam kết chỉ sau ba ngày sẽ đánh tan giặc.
Ngay trong ngày đầu tuyển mộ, Vĩnh Công đã chọn được ba tướng tài, trong đó có Quan Lớn Đệ Nhất. Đúng mười ngày sau, ngài đã tuyển đủ mười vị tướng tài. Trong chiến dịch đánh giặc, Vĩnh Công cùng Quan Lớn Đệ Nhất chặn giặc ở cửa sông Cái, trong khi các vị quan lớn khác được phân công đánh giặc ở các cửa biển khác, tạo thành vòng vây khép kín quân giặc.
Đúng như lời hứa, chỉ sau ba ngày, Vĩnh Công cùng các tướng sĩ đã đánh tan giặc dữ trên cả tám cửa biển, đem lại thanh bình cho đất nước. Ngay sau chiến thắng, Quan Lớn Đệ Nhất đã hóa về trời, vì vậy mà rất ít câu chuyện về ngài còn lưu truyền đến ngày nay. Tuy nhiên, công lao và sự linh ứng của ngài vẫn được nhân dân tôn vinh và thờ phụng qua nhiều thế hệ.
Hầu Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên trong nghi lễ Tứ Phủ
Trong nghi lễ hầu đồng của tín ngưỡng thờ Mẫu, Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên thường ít khi về ngự đồng. Ngài chỉ giáng lâm trong những dịp đặc biệt quan trọng như khai đàn mở phủ, tạ phủ, hầu xông đền xông điện để chứng sớ đàn.
Khi khai đàn mở phủ, việc thỉnh Quan Đệ Nhất về là bước quan trọng không thể thiếu. Pháp sư sẽ tuyên sớ điệp, sau đó quan phê sớ, phú huý, công cứ rồi tuyên bố khai đàn mở phủ. Trong một số trường hợp, quan lớn còn “điểm dấu thánh” – tức lấy nén hương đã đốt, chấm một dấu nhỏ vào áo công đồng và khăn phủ diện của đồng tân. Đây là nghi thức quan trọng, đánh dấu khăn áo đã được quan lớn chứng nhận là của con cái Tứ Phủ.
Có khi Quan Đệ Nhất chỉ về biên sớ sau đó truyền cho các quan sau mở phủ, nhưng cũng có khi chính quan lớn ngài khai phủ Thượng Thiên, bao gồm các nghi thức như bóc trứng, đập chĩnh, kéo cầu và khai quang mã đàn, hình nhân bản mệnh (hồng) và Thiên Phủ (đỏ).
Sự hiện diện của Quan Lớn Đệ Nhất trong các nghi lễ hầu đồng mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng, thể hiện sự linh thiêng và trang nghiêm của buổi lễ, đồng thời khẳng định vị thế cao quý của ngài trong hệ thống thần linh Tứ Phủ.
Đền thờ Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên
Do không giáng trần nên trước đây Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên không có đền thờ riêng và ngày tiệc chính. Tuy nhiên, trong bất cứ đền thờ Mẫu nào cũng có tượng ông ngồi giữa trong Ngũ Vị Tôn Quan, mặc áo bào đỏ, đội mũ cánh chuồn, thể hiện vị trí trung tâm và quyền uy của ngài.
Gần đây, đền thờ Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên đã được xây dựng và hoàn thành, thuộc quần thể di tích đền Đức Vua Cha Bát Hải Đồng Bằng. Đền nằm cách đền Đồng Bằng khoảng 500m, thuộc xã An Lễ, huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình. Vị trí đền thờ Quan Lớn Đệ Nhất nằm ngay sát bên cạnh Đền Đồng Bằng thờ Vua Cha Bát Hải, thể hiện mối quan hệ gắn bó giữa hai vị thần linh này.
Việc xây dựng đền thờ riêng cho Quan Lớn Đệ Nhất không chỉ thể hiện lòng tôn kính của người dân đối với ngài, mà còn góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu của dân tộc Việt Nam.
Tín ngưỡng thờ Quan Lớn Đệ Nhất không chỉ là một phần quan trọng trong đời sống tâm linh của người Việt, mà còn góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, tạo nên sự đoàn kết và gắn bó trong cộng đồng. Qua việc tìm hiểu về vị tôn quan này, chúng ta không chỉ hiểu thêm về tín ngưỡng thờ Mẫu, mà còn thấy được sự phong phú và đa dạng trong đời sống văn hóa tâm linh của dân tộc Việt Nam.
Thảo luận về chủ đề