Bài viết giới thiệu về nguồn gốc, sự tích và vai trò của Quan Ngũ Hổ trong hệ thống thần linh Tứ phủ.
Quan Ngũ Hổ là ai?
Quan Ngũ Hổ Tướng là năm vị thần linh đại diện cho ngũ phương trời đất và ngũ hành trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ Phủ. Các ngài được nhân dân tôn kính bởi sức mạnh uy nghiêm và khả năng bảo vệ con người khỏi tà ma, đồng thời duy trì sự hài hòa của vũ trụ.
Tại hầu khắp các đền phủ điện thờ Mẫu tam tứ phủ đều có hạ ban thờ Quan Ngũ Hổ tướng. Các ngài được thờ phụng trang nghiêm và được nhân dân tôn kính bởi quyền năng trừ tà, ban phát tài lộc, công danh cho mọi người.
Ngũ Hổ Thần Quan và ý nghĩa ngũ hành
Năm vị thần trong Ngũ Hổ Thần Quan được phân biệt theo màu sắc:
- Đông Phương Giáp Ất Mộc Đức Thanh Hổ Thần Quan (màu xanh – hành mộc) cai quản phương Đông.
- Nam Phương Bính Đinh Hỏa Đức Xích Hổ Thần Quan (màu đỏ – hành hỏa) cai quản phương Nam.
- Trung Ương Mậu Kỷ Thổ Đức Hoàng Hổ Thần Quan (màu vàng – hành thổ) giữ vị trí trung tâm.
- Tây Phương Canh Tân Kim Đức Bạch Hổ Thần Quan (màu trắng – hành kim) cai quản phương Tây.
- Bắc Phương Nhâm Quý Thủy Đức Hắc Hổ Thần Quan (màu xám đen – hành thủy) cai quản phương Bắc.
Nguồn: Wikia Đạo Mẫu
Hình ảnh Ngũ Hổ không chỉ đại diện cho sự cân bằng của ngũ hành mà còn thể hiện mối liên kết chặt chẽ giữa các yếu tố tự nhiên. Mỗi vị thần mang một màu sắc riêng biệt, tượng trưng cho sức mạnh và quyền uy đặc trưng của từng yếu tố trong vũ trụ.
Trong đó, Hoàng Hổ tướng quân giữ vai trò trưởng trung cung, có nhiều quyền phép, trấn giữ điều lệnh các phương. Ngài là vị chúa cao nhất, mọi uy quyền, quyết định âm phù dương trợ cho dân gian.
Vai trò của Quan Ngũ Hổ trong tín ngưỡng Tứ Phủ
Trong hệ thống thần linh Tứ Phủ, Quan Ngũ Hổ đóng vai trò bảo vệ và trấn giữ tại các đền phủ.
Quan Ngũ Hổ và Ông Lốt (Quan Xà Thần) là hàng cuối cùng trong Công đồng Tứ Phủ. Các ngài không chỉ tiêu diệt tà khí mà còn ban phát tài lộc và bình an cho con người, góp phần củng cố niềm tin vào sức mạnh siêu nhiên.
Sự tích Quan Ngũ Hổ
Thần tích về việc thờ Quan Ngũ Hổ còn lưu truyền ở vùng Thanh Nghệ Tĩnh kể rằng vào thời Thục Hán An Dương Vương, người Việt còn đóng khố, cởi trần, định cư ở vùng đồng bằng và trung du, làm nghề nông và săn bắn hái lượm.
Trong một làng nọ có một ông lão nhà nghèo, quanh năm vất vả mà vẫn không đủ ăn, không làm được nhà ở. Ông phải lên rừng đốn nứa đem về làm bè và dựng thành lều trên sông Lam, ngày ngày tảo tần đơm đó và đưa đò kiếm sống. Vùng này có nhiều hổ dữ, chúng thường bắt người ăn thịt.
Một hôm có đoàn người lên rừng làm rẫy, gặp năm con hổ đang ngồi rình trên hòn đá ven đường chờ người đi qua để bắt. Ông lão đang chống bè trên sông trông thấy, liền kêu lớn cho đoàn người quay lại. Nghe tiếng động, hổ liền đuổi theo bắt được một người và xé xác ăn thịt. Người xấu số đó lại chính là cha của ông lão chèo đò.
Lần khác, ông lão chèo bè đi đổ đó trên sông. Một con hổ xám chờ ông lão đến gần rồi nhảy xuống bè bắt ông. Nào ngờ bè nứa bị choãi ra và một chân sau của hổ bị kẹp chặt lại. Hổ càng giãy thì chân càng lún sâu xuống và bị nứa xước, máu chảy đầm đìa.
Ông lão hết sức bình thản, một tay cầm con dao, một tay cầm bó đuốc đến bên con hổ và nói: “Nhà ngươi dòng dõi trên thượng giới, xuống hạ giới sinh sống sao nỡ bắt con người để ăn thịt? Ta đã già yếu, xin hiến thân cho ông và xin từ nay trở đi ông đừng giết hại con người nữa”. Nói đoạn, ông cầm dao chặt dây nẹp bè cho bung nứa ra và lấy tro thấm dầu hỏa bôi vào vết thương cho cầm máu. Hổ cảm kích, hai chân sau quỳ xuống, hai chân trước đứng chầu cảm tạ hồi lâu rồi mới chạy vào rừng.
Nhưng rồi hổ xám vẫn thường lui tới ven đường, nơi có người qua lại để bắt ăn thịt. Một hôm hổ xám vồ trúng ông lão đang đổ đó. Khi kéo xác lên bờ, nó mới nhận ra ân nhân của mình. Hổ hối hận, kêu gào ầm ĩ cả khu rừng.
Sáng hôm sau dân làng đi làm, thấy xác ông lão bên đường và nhìn dấu vết biết là ông bị hổ vồ. Dân làng thương xót, chôn cất tử tế và tôn ông làm thần thổ địa của làng. Đêm đêm, con hổ xám về chầu trước mộ ông, kêu la thảm thiết và cuối cùng gục chết, hóa thành hòn đá bên mộ.
Từ đó, các loài muông thú không đến phá hoại và dân làng làm ăn trúng mùa liên tiếp. Đặc biệt, hổ xám được dân làng thờ cúng và tôn là ông hổ, thần hổ, ông ba mươi. Cũng chính vì từ tích này mà những con hổ đá đặt ở đền chùa, miếu mộ… đều nằm trong thế quỳ, miệng há rộng là nhắc lại sự tích trên.
Ý nghĩa biểu tượng
Hình ảnh hổ tại các đền chùa không chỉ thể hiện uy lực siêu nhiên mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Việc thờ Ngũ Hổ nhằm cầu mong sự bình an, mùa màng bội thu và sự phát triển thịnh vượng cho cộng đồng.
Hầu giá Quan Ngũ Hổ
Quan Ngũ Hổ và Ông Lốt là hàng cuối cùng trong Công đồng Tứ Phủ. Nhiều người thường hỏi vậy Quan Ngũ Hổ có về đồng hay không? Câu trả lời là có.
Tuy nhiên, chỉ một số ít người có căn Quan Ngũ Hổ mới có thể hầu nổi giá này. Thường thì thủ nhang mới hầu Ông Hổ, chỉ hầu một trong năm ông vì bóng các ngài rất nặng, hiếm thanh đồng đủ khả năng hầu được.
Đặc điểm khi hầu giá Quan Ngũ Hổ
Trong nghi lễ hầu giá, khi Quan Ngũ Hổ giáng đồng, các động tác mạnh mẽ như nhai đĩa sành hay phun lửa được thực hiện để tái hiện sức mạnh uy nghiêm của thần linh.
Khi quan về, mọi người có thể cầu xin vị thần Hổ giúp trừ tà, dịch bệnh và phòng trộm cắp. Thường phải làm động tác như phun lửa, nhai bó hương đang cháy, quỳ ngậm hương gật đầu làm lễ, làm động tác hổ ngồi, hổ vồ mồi, nhai đĩa sống, đập vỡ đĩa, dấu mặn tạch rưỡi, phun rượu tránh tà, đập trứng sống, ăn thịt sống, ngậm dầu phun lửa.
Thời điểm hầu giá
Khi hầu Quan Ngũ Hổ thì thường không cần thay khăn áo, chủ yếu là khăn phu điện che mình, ngài về không sang tai. Những dịp hầu Quan Ngũ Hổ thường là những dịp tổ chức tiệc nhà Trần và những dịp cuối năm. Do nhiều quan niệm rằng Quan Ngũ Hổ là ngũ hổ tướng Nhà Trần.
Đồng thời cũng theo quan niệm này, không nên hầu ông hổ đầu năm vì ông về ăn hết sạch lộc nên chỉ hầu tạ cuối năm. Dù vậy vẫn có người hầu khai điện đầu năm để ngài trừ tà sát quỷ cho cả năm an lành.
Bản văn Quan Ngũ Hổ
Bản văn Quan Ngũ Hổ là bài văn khấn dùng để thỉnh mời các vị Quan Ngũ Hổ giáng lâm trong các buổi hầu đồng. Bản văn thể hiện sự tôn kính, ca ngợi uy lực của các vị thần Hổ và cầu mong các ngài phù hộ, trừ tà, ban phước lành cho con người.
“Tôi nay vâng lệnh thiên đình
Mời quan ngũ hổ uy linh đáo đàn
Hoặc là ở sơn trang vui thú
Hay về chầu đất tổ Thanh Hoa
Nghe tôi thỉnh luyện thời về
Phi phong hỏa tốc phải tùy phép công
Trần phương Đông mời quan
Thanh hổ Tróc mộc tinh dấu đỏ trên tay
Bạch Hổ cai trấn phương Tây
Thu kim tinh khí phép rầy ai đương
Ông Xích Hổ Nam phương uy ngọ
Tróc hỏa tinh đem bỏ ngục trung
Bắc phương Hắc Hổ uy hùng
Thu trừ thủy khí ngoan hung lạ nhường
Trưởng trung ương mời ông Hoàng Hổ
Lệnh bài sai phá thổ thạch tinh
Ngũ phương ngũ tướng anh linh
Nghe tôi hạ lệnh tùy hành chớ sai”
Bản văn tiếp tục với những câu thỉnh mời các vị Quan Ngũ Hổ giáng lâm, thể hiện sức mạnh và quyền năng của các ngài:
“Cứ lời tôi hạ hình biến tướng
Cùng quan quân giáng xuống đàn trung
Dù khi thiếp tính phụ đồng
Giáng phù giáng phép sự công chẳng rời
Bắt ăn tươi nội tà ngoại quỷ
Cứ lệnh hành sát quỷ trừ ma
Đằng vân giá vũ ai qua
Sơn tà thủy quái đem ra tra hình
Nhãn song tinh hào quang lóng lánh
Mình vươn dài dũng mãnh ai đang
Rừng xanh cất tiếng gầm vang
Nhe nanh giơ vuốt lại càng sợ kinh”
Phần cuối của bản văn thể hiện sự tôn kính, cầu mong các vị Quan Ngũ Hổ phù hộ, ban phước lành cho con người:
“Lông mày xanh đôi tay giống trúc
Tiếng thét gầm quỷ khốc tà kinh
Vốn xưa tướng ở ngàn xanh
Nghe tôi hạ lệnh tùy hành chớ sai
Tướng với tôi ngày đêm khuya sớm
Bén lửa hương nào dám quản công
Thỉnh mời tướng giáng đàn trung
Tôi cùng quan tướng mấy đông chẳng dời
Tướng với tôi đồng tâm hợp lực
Lệnh sai hành chẳng được trì diên
Đêm ngày tập đạo tu thuyền
Chứng minh lễ vật đàn tiền kính dâng
Thành Hoàng xã lệnh nhiệm mầu hư không
Thần kỳ các xứ Thổ công
Oai linh củng phục anh hùng tiếng vang
Quỳ tâu phục vọng các quan
Phò trì đệ tử thiên ban cát tường.
Cát Xướng Thiên Thu Vạn Vạn Tuế.”
Trong các đền phủ điện thờ Mẫu tam tứ phủ, Quan Ngũ Hổ luôn được thờ phụng trang nghiêm, thể hiện lòng tôn kính và biết ơn của nhân dân đối với các vị thần đã phù hộ, bảo vệ cho cuộc sống bình an, thịnh vượng.
Thảo luận về chủ đề